Глупость как социальная болезнь: взгляд через призму ислама...

Stupidity as a social disease: a look through the prism of Islam... / Sosyal bir hastalık olarak aptallık: İslam'ın merceğinden bakmak... / Marrëzia si sëmundje shoqërore: një vështrim përmes prizmit Të Islamit...

В современном мире, где информация распространяется с невероятной скоростью, а манипуляции общественным сознанием становятся все изощрённее, проблема глупости приобретает особую остроту. Глупость опаснее зла, потому что она парализует разум, делает человека слепым орудием в руках манипуляторов и разрушает общество изнутри. Как мусульманам следует относиться к глупости, конформизму и интеллектуальной пассивности?

Хвала Аллаху, Которого мы восхваляем и к Которому взываем о помощи и прощении. Мы ищем защиты у Аллаха от зла наших душ и дурных дел. Кого Аллах ведет по прямому пути, того никто не сможет ввести в заблуждение. А кого Он оставит, того никто не наставит на прямой путь. Мы свидетельствуем, что нет никого достойного поклонения, кроме Одного Аллаха, и свидетельствуем, что Мухаммад — раб Аллаха и Посланник Его. А затем:

В глубинах человеческого сознания скрывается явление, которое по своей опасности превосходит даже зло — это глупость . Этот феномен был глубоко исследован немецким теологом Дитрихом Бонхёффером, а также другими мыслителями, такими как Ханна Арендт и Бертран Рассел. Они подчеркивали, что глупость — это не просто недостаток знаний, а активное сопротивление критическому мышлению и отказ от анализа действий и их последствий. В контексте исламского мировоззрения эта тема приобретает особую актуальность, так как религия всегда призывала к осмысленному размышлению, самопознанию и моральной ответственности.

Исламская традиция высоко ценит знание, критическое мышление и размышление. В Коране многократно подчеркивается важность использования разума для понимания окружающего мира и собственного места в нем. "Воистину, в сотворении небес и земли, в смене ночи и дня, в кораблях, которые плавают по морю с пользой для людей, в воде, которую Аллах низвел с небес и оживил ею землю после её смерти, во всех созданиях Аллаха есть знамения для людей, которые размышляют". (2:164). Это ясно показывает, что человек обязан быть активным мыслителем, а не пассивным наблюдателем.

Пророк Мухаммад ﷺ также подчеркивал важность знания и размышления. Он сказал: "Приобретайте знания от колыбели до могилы". (Аль-Байхаки). Эта хадис указывает на то, что обучение и поиск истины должны быть непрерывными процессами. Человек, который прекращает учиться и перестает задавать вопросы, становится уязвимым для невежества и глупости. В исламе это можно сравнить с состоянием "джахилиййа" (эпохи невежества), которая предшествовала появлению ислама. Джахилиййа — это не только отсутствие знаний, но и отказ от размышлений, интеллектуальная пассивность и слепое следование традициям без попытки их осмыслить.

Сегодняшние мусульманские общества также могут столкнуться с риском "джахилиййа", если люди начинают принимать решения и формировать свои убеждения без должного анализа и обращения к Корану и Сунне. Например, слепое следование авторитетам или групповому мышлению может привести к искажению истинных ценностей ислама. Как говорится в хадисе: "Лучший из вас — тот, кто узнал истину и передал её другим". (Ибн Маджа). Это напоминание о том, что мусульманин должен не только обладать знаниями, но и делиться ими, помогая другим развивать критическое мышление.

Ханна Арендт в своей работе о "банальности зла" показала, как обыкновенные люди, поддавшись конформизму и отказавшись от критического мышления, становятся проводниками зла. В исламской истории подобные примеры также встречаются. Например, времена правления некоторых халифов или султанов, когда власть использовала религиозные нарративы для манипуляции массами, приводили к упадку общества. Люди, вместо того чтобы задавать вопросы и анализировать действия своих лидеров, слепо следовали за ними, что приводило к социальным и политическим потрясениям. Каждый человек несет личную ответственность за свои убеждения и действия.

Бертран Рассел критиковал общество за преклонение перед упрощенным мышлением и популизмом. В современном мире, где информация распространяется через социальные сети и средства массовой информации, мусульмане также сталкиваются с проблемой дезинформации и упрощенных интерпретаций религии. Например, всевозможные секты и течения часто используют искаженные религиозные нарративы для привлечения сторонников. Чтобы противостоять этому, необходимо развивать медиаграмотность и уметь критически анализировать информацию.

Ислам призывает к тому, чтобы человек был образованным и разумным. Человек должен стремиться к истинному знанию и не позволять себе быть введенным в заблуждение. Чтобы избежать погружения в состояние интеллектуальной инертности, мусульманам следует: Развивать критическое мышление: задавать вопросы, анализировать информацию и не принимать утверждения на веру. Обучаться на протяжении всей жизни: использовать доступные ресурсы для изучения ислама и других наук. Обсуждать сложные вопросы с единомышленниками, которые ценят разнообразие мнений. Признавать, что наши знания всегда ограничены, и быть открытыми для новых идей. Не бояться высказывать свое мнение, даже если оно отличается от общепринятого.

Глупость — это не просто отсутствие знаний, а активное сопротивление размышлению и анализу. В исламе этот феномен рассматривается как серьезная угроза, которая может привести к моральному и социальному упадку. Чтобы противостоять глупости, мусульманам необходимо развивать навыки критического мышления, стремиться к знаниям и нести ответственность за свои убеждения. Только так можно создать общество, основанное на разуме, справедливости и истинной вере. "Кто проявляет осторожность в том, что говорит, тот спасет свою честь; а кто считает свои шаги, тот сохранит свою веру". Это напоминание о том, что каждое наше слово и действие должно быть продуманным и осознанным.

Глупость — это не просто недостаток ума, это духовная болезнь, делающая человека рабом чужих идей. Ислам призывает к пробуждению разума, к борьбе с интеллектуальной ленью и конформизмом. Как сказал имам Али (رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ): «Знание — лучшее богатство, а невежество — худшая бедность». Пусть Аллах защитит нас от глупости и даст нам мудрость. Аминь!

Stupidity as a social disease: a look through the prism of Islam...

In the modern world, where information spreads at an incredible speed and manipulations of public consciousness become increasingly sophisticated, the problem of stupidity takes on special urgency. Stupidity is more dangerous than evil because it paralyzes reason, makes a person a blind tool in the hands of manipulators, and destroys society from within. How should Muslims approach stupidity, conformism, and intellectual passivity?

Praise be to Allah, Whom we praise and whose help and forgiveness we seek. We seek refuge in Allah from the evil of our souls and bad deeds. Whoever Allah guides, no one can mislead, and whoever He leaves astray, no one can guide. We bear witness that there is no deity worthy of worship except Allah alone, and we bear witness that Muhammad is His servant and Messenger. And then:

Deep within human consciousness lies a phenomenon that surpasses even evil in its danger — stupidity. This phenomenon was deeply explored by the German theologian Dietrich Bonhoeffer, as well as other thinkers such as Hannah Arendt and Bertrand Russell. They emphasized that stupidity is not merely a lack of knowledge but an active resistance to critical thinking and a refusal to analyze actions and their consequences. In the context of Islamic worldview, this topic gains particular relevance because religion has always called for thoughtful reflection, self-awareness, and moral responsibility.

Islamic tradition highly values knowledge, critical thinking, and reflection. The Quran repeatedly emphasizes the importance of using reason to understand the world and one’s place in it: "Indeed, in the creation of the heavens and the earth, and the alternation of the night and the day, and the ships which sail through the sea with that which benefits people, and what Allah has sent down from the heavens of rain, giving life thereby to the earth after its lifelessness, and dispersing therein every kind of moving creature, and in His directing of the winds and the clouds controlled between the heaven and the earth are signs for a people who use reason." (2:164). This clearly shows that a person must be an active thinker, not a passive observer.

The Prophet Muhammad ﷺ also emphasized the importance of knowledge and reflection. He said: "Seek knowledge from the cradle to the grave." (Al-Bayhaqi). This hadith indicates that learning and seeking truth should be continuous processes. A person who stops learning and ceasing to ask questions becomes vulnerable to ignorance and stupidity. In Islam, this can be compared to the state of "jahiliyyah" (the age of ignorance) that preceded the advent of Islam. Jahiliyyah is not only the absence of knowledge but also a refusal to reflect, intellectual passivity, and blind adherence to traditions without attempting to understand them.

Today's Muslim societies may also face the risk of "jahiliyyah" if people start making decisions and forming their beliefs without proper analysis and reference to the Quran and Sunnah. For example, blind obedience to authorities or groupthink can lead to the distortion of true Islamic values. As stated in a hadith: "The best among you are those who learn the truth and teach it to others." (Ibn Majah). This serves as a reminder that a Muslim should not only possess knowledge but also share it, helping others develop critical thinking.

Hannah Arendt, in her work on the "banality of evil," showed how ordinary people, succumbing to conformity and refusing critical thinking, become conduits of evil. Similar examples exist in Islamic history. For instance, during the reign of some caliphs or sultans, when power used religious narratives to manipulate the masses, it led to societal decline. Instead of questioning and analyzing their leaders' actions, people blindly followed them, leading to social and political upheavals. Every individual bears personal responsibility for their beliefs and actions.

Bertrand Russell criticized society for bowing to simplified thinking and populism. In today’s world, where information spreads through social media and mass media, Muslims also face the problem of misinformation and oversimplified interpretations of religion. For example, various sects and movements often use distorted religious narratives to attract followers. To counteract this, media literacy needs to be developed, and the ability to critically analyze information is essential.

Islam calls for individuals to be educated and rational. A person should strive for true knowledge and not allow themselves to be misled. To avoid sinking into intellectual inertia, Muslims should: Develop critical thinking: ask questions, analyze information, and not accept statements at face value. Pursue lifelong learning: use available resources to study Islam and other sciences. Discuss complex issues with like-minded people who value diverse opinions. Acknowledge that our knowledge is always limited and remain open to new ideas. Not fear expressing their opinion, even if it differs from the commonly accepted one.

Stupidity is not just a lack of knowledge but an active resistance to thought and analysis. In Islam, this phenomenon is considered a serious threat that can lead to moral and social decay. To combat stupidity, Muslims need to develop critical thinking skills, strive for knowledge, and take responsibility for their beliefs. Only then can a society based on reason, justice, and true faith be created. "Whoever is cautious in what they say will save their honor; and whoever is mindful of their steps will preserve their faith." This serves as a reminder that every word and action should be thoughtful and deliberate.

Stupidity is not just a lack of intelligence but a spiritual disease that turns a person into a slave of others’ ideas. Islam calls for the awakening of reason, the fight against intellectual laziness, and conformity. As Imam Ali (رضي الله عنه) said: "Knowledge is the best wealth, and ignorance is the worst poverty." May Allah protect us from stupidity and grant us wisdom. Ameen!

Sosyal bir hastalık olarak aptallık: İslam'ın merceğinden bakmak...

Modern dünyada bilgi inanılmaz bir hızla yayılırken, kamu bilincini manipüle etmek giderek daha karmaşık hale geliyor ve bu durumda aptallık sorunu özel bir önem kazanıyor. Aptallık, kötülükten daha tehlikelidir çünkü akli işlevleri felç eder, insanı manipülatörlerin kör bir aracı haline getirir ve toplumu içeriden yok eder. Müslümanların aptallığa, uyumluluk anlayışına ve entelektüel pasifliğe nasıl yaklaşması gerekir?

Hamd olsun Allah'a ki onu överiz, yardımını ve affını dileriz. Ruhlarımızın ve kötü davranışlarımızın kötülüğünden Allah'a sığınırız. Allah tarafından doğru yola iletilen kimseyi kimse şaşırtamaz ve Allah tarafından şaşırtılan kimseyi kimse doğru yola iletemez. Tanrı’dan başka hiçbir ilah olmadığına ve Muhammed'in Allah’ın kulu ve elçisi olduğuna şahitlik ederiz. Ve sonra:

İnsan bilincinin derinliklerinde, tehlikesi kötülüğü bile aşan bir fenomen yatmaktadır - aptallık. Bu fenomen Alman teolog Dietrich Bonhoeffer ve Hannah Arendt ile Bertrand Russell gibi diğer düşünürler tarafından derinlemesine incelenmiştir. Onlar, aptallığın yalnızca bilgi eksikliği olmadığını, aynı zamanda eleştirel düşünceye direnç gösteren aktif bir tutum olduğunu ve eylemleri ve sonuçlarını analiz etmeyi reddettiğini vurgulamışlardır. İslam dünya görüşü bağlamında bu konu özel bir önem kazanır, çünkü din her zaman düşünceli yansıtma, öz farkındalık ve ahlaki sorumluluk çağrısı yapmıştır.

İslam geleneği bilgiyi, eleştirel düşünceyi ve yansıtma sürecini çok kıymetli görür. Kuran, dünyanın ve kendimizin yerini anlamak için akıl kullanmanın önemini defalarca vurgular: "Göklerin ve yerin yaratılışında, gece ve gündüzün ardıllığında, insanların faydalandığı denizde yüzen gemilerde, Allah'ın gökten indirdiği sudan, ölü toprağı diriltmesinden, hayvanları çevresinde dağıtmaktan, rüzgarları ve bulutları gök ile yer arasında kontrol etmesinde aklını kullanan bir topluluk için deliller vardır." (2:164). Bu, insanın pasif bir gözlemci değil aktif bir düşünür olması gerektiğini açıkça gösterir.

Peygamber Muhammed ﷺ de bilginin ve yansımanın önemini vurgulamıştır. “Çocukluktan mezara kadar bilgi öğrenin.” (El-Beyhakî). Bu hadis, öğrenme ve gerçeği aramanın sürekli süreçler olması gerektiğini gösterir. Öğrenmeyi bırakıp soru sormayı kesen bir kişi cehalet ve aptallığa karşı savunmasız hale gelir. İslam'da buna İslam öncesindeki "cehiliye" döneminin hali benzetilebilir. Cehiliye, sadece bilgi eksikliği değil, aynı zamanda düşünmeye karşı direnç, entelektüel pasiflik ve geleneklere körü körüne bağlılıktır.

Bugünkü Müslüman toplumları da insanlar kararlarını verirken ve inançlarını şekillendirirken Kur'an ve Sünnet'e başvurmadan analiz yapmazsa "cehiliye" riskiyle karşılaşabilir. Örneğin, otoritelere veya grup düşüncesine körü körüne uymak İslam'ın gerçek değerlerini çarpıtmaya yol açabilir. Bir hadiste şu ifade geçer: "Sizden en hayırlı olanlar, gerçeği öğrenen ve başkalarına öğretenlerdir." (İbn Mâce). Bu, bir Müslüman'ın yalnızca bilgi sahibi olmakla kalmayıp, başkalarının eleştirel düşünce yeteneğini geliştirmelerine yardımcı olacak şekilde paylaşması gerektiği konusunda bir hatırlatmadır.

Hannah Arendt, "kötülüğün sıradanlığı" üzerine yaptığı çalışmasında, normal insanların uyumluluğa kapılıp eleştirel düşünceyi reddederek kötüye araç olabileceklerini gösterdi. İslam tarihinde de buna benzer örnekler vardır. Örneğin, bazı halifelerin veya sultanların yönetimi sırasında iktidar, dini söylemleri halkı manipüle etmek için kullanarak toplumsal çöküşe neden oldu. İnsanlar liderlerinin eylemlerini sorgulamak ve analiz etmek yerine onlara körü körüne uyduklarında sosyal ve politik çalkantılara yol açtılar. Her birey, inançları ve eylemleri için kişisel sorumluluk taşır.

Bertrand Russell, toplumu basitleştirilmiş düşünceye ve popülizme boyun eğmekle eleştirdi. Günümüz dünyasında bilgi sosyal medya ve kitle iletişim araçları aracılığıyla yayılırken, Müslümanlar da yanlış bilgilendirmeler ve dini metinlerin basitleştirilmiş yorumlarıyla ilgili sorunlarla karşı karşıya kalıyor. Örneğin, çeşitli mezhepler ve akımlar genellikle takipçiler çekmek için çarpıtılmış dini söylemler kullanır. Buna karşı koymak için medya okuryazarlığını geliştirmek ve bilgiyi eleştirel bir şekilde analiz etme yeteneği kazanmak gereklidir.

İslam, insanın eğitimli ve mantıklı olmasını ister. İnsan gerçek bilgiye ulaşmaya çalışmalı ve kendini yanıltılmasına izin vermemelidir. Entelektüel hareketsizliğe bulaşmamak için Müslümanların şunları yapması gerekir: Eleştirel düşünceyi geliştirin: sorular sorun, bilgileri analiz edin ve ifadeleri olduğu gibi kabul etmeyin. Ömür boyu öğrenme: İslam ve diğer bilimleri öğrenmek için mevcut kaynakları kullanın. Karmaşık konuları farklı görüşlere değer veren zihniyetli insanlarla tartışın. Bilgimizin her zaman sınırlı olduğunu kabul edin ve yeni fikirlere açık olun. Ortak kabul görmüş fikirlerden farklı olsa bile kendi görüşlerini ifade etmekten korkmayın.

Aptallık, yalnızca bilgi eksikliği değil, aynı zamanda düşünce ve analize karşı aktif bir dirençtir. İslam'da bu fenomen, ahlaki ve toplumsal çöküşe yol açabilecek ciddi bir tehdit olarak görülür. Aptallıkla mücadele etmek için Müslümanların eleştirel düşünce becerilerini geliştirmeleri, bilgiye ulaşmaya çalışmaları ve inançları için sorumluluk almaları gerekir. Yalnızca böylece akıl, adalet ve gerçek inanca dayalı bir toplum oluşturulabilir. "Kim söylediklerinde dikkatli olursa onurunu korur; ve kim adımlarını hesaplar ise imanını korur." Bu, her sözümüzün ve eylemimizin düşünceli ve bilinçli olması gerektiğine dair bir hatırlatmadır.

Aptallık, sadece zeka eksikliği değil, insanı başkalarının fikirlerinin kölesi yapan manevi bir hastalıktır. İslam, akıl yürütmenin uyanmasını, entelektüel tembellik ve uyumluluğa karşı mücadeleyi çağırır. İmam Ali’nin (رضي الله عنه) dediği gibi: “Bilgi en iyi servettir ve cehalet en kötü yoksulluktur.” Allah bizi aptallıktan korusun ve bize hikmet versin. Amin!

Marrëzia si sëmundje shoqërore: një vështrim përmes prizmit Të Islamit...

Në botën moderne, ku informacioni përhapet me një shpejtësi të pabesueshme dhe manipulimi i vetëdijes publike po bëhet gjithnjë e më i sofistikuar, problemi i budallallësisë po fiton një rëndësi të veçantë. Budallallësia është më e rrezikshme se e keqja, sepse paralizon arsyetimin, bën njeriun një mjet të verbër në duart e manipuluesve dhe shkatërron shoqërinë nga brendi. Si duhet të qasen muslimanët ndaj budallallësisë, konformizmit dhe pasivitetit intelektual?

Lavdi i përket Allahut, të cilin ne lavdërojmë dhe nga i cili kërkojmë ndihmën dhe faljen. Ne kërkojmë strehim në Allah nga e keqja e shpirtit tonë dhe veprimet e kqija. Kushçdo që Allah e udhëzon në rrugën e drejtë, askush nuk mund të çojë në gabim; dhe kushçdo që Allah e lë jashtë, askush nuk mund t'i tregojë rrugën e drejtë. Ne deklarojmë se nuk ka zot tjetër përveç Allahut të Vetmit, dhe se Muhamedi është rob dhe i dërguari i Tij. Dhe pastaj:

Në thellësitë e vetëdijes njerëzore qëndron një fenomen që sipas rrezikut e tejkalon edhe e keqen – budallallësia. Ky fenomen është studiuar thellësisht nga teologu gjerman Ditrih Bonhofër, si dhe nga mendues të tjerë si Hanna Arendt dhe Bertrand Russell. Ata nënvizuan se budallallësia nuk është thjesht mungesë e njohurive, por një rezistencë aktive ndaj mendimit kritik dhe një refuzim për të analizuar veprimet dhe pasojat e tyre. Në kontekstin e botëkuptimit islame, ky temë merr një rëndësi të veçantë, sepse feja ka thirrur gjithmonë për reflektim të menduar, vetëdije dhe përgjegjësi morale.

Tradita islame vlerëson shumë njohuritë, mendimin kritik dhe reflektimin. Kurani përsërit shpesh rëndësinë e përdorimit të arsyes për të kuptuar botën dhe vendin tonë në të: "Me të vërtetë, në krijimin e qielljeve dhe tokës, në ndërrimin e natës dhe ditës, në anijet që lundrojnë në det për të përfituar njerëzit, në ujin që Zoti ka dërguar nga qielli dhe e ka ringjallur me të tokën pas vdekjes së saj, në të gjitha krijesat e Zotit janë shenja për ata që mendojnë." (2:164). Kjo tregon qartë se një person duhet të jetë një mendimtar aktiv, jo një vrojtim pasiv.

Profeti Muhamedi ﷺ gjithashtu nënvizoi rëndësinë e njohurive dhe reflektimit. Ai tha: "Merrni njohuri nga lullaja deri në varr." (Al-Bayhaqi). Kjo hadith tregon se mësimi dhe kërkimi i vërtetësisë duhet të jenë procese të vazhdueshme. Një person që ndalon të mësojë dhe të bëjë pyetje bëhet i pambrojtur ndaj ignorancës dhe budallallësisë. Në islam, kjo gjendje mund të krahasohet me "jahilinë", periudhën e pakuptimit para ardhjes së islamit. Jahilia nuk është vetëm mungesë e njohurive, por edhe një refuzim për të reflektuar, një pasivitet intelektual dhe një ndjekje e verbër traditash pa tentuar ti kuptosh ato.

Shoqëritë muslimane sot mund të përballen me rrezikun e "jahilisë" nëse njerëzit fillojnë të marrin vendime dhe formojnë besimet e tyre pa analizuar si duhet dhe duke mos u referuar Kur'anit dhe Sunnes. Për shembull, ndjekja e verbër e autoriteteve ose mendimit të grupit mund të çojë në distorsionimin e vlerave të vërteta të islamit. Siç thuhet në një hadith: "Më të mirët prej jush janë ata që mësojnë të vërtetën dhe e mësojnë të tjerëve." (Ibn Maja). Kjo na kujton se një musliman nuk duhet vetëm të posedojë njohuri, por edhe t'i shpërndajë ato, ndihmojnd tjerët të zhvillojnë mendim kritik.

Hanna Arendt, në punën e saj rreth "banalitetit të e keqes", tregoi se si njerëzit e zakonshëm, duke u nënshtruar konformizmit dhe duke refuzuar mendimin kritik, bëhen instrumenta të e keqes. Shembuj të ngjashëm ekzistojnë edhe në historinë islame. Për shembull, gjatë sundimit të disa kalifëve ose sulltanëve, kur pushteti përdorte narrativa fetare për t'i manipuluar masat, çoi në rënie shoqërore. Njerëzit, në vend se të pyesin dhe të analizonin veprimet e liderëve të tyre, i ndjeknin verbërisht, gjë që çoi në luhatje sociale dhe politike. Çdo individ mbart përgjegjësi personale për besimet dhe veprimet e tij.

Bertrand Russell kritikoi shoqërinë për lutjen ndaj mendimit të thjeshtësuar dhe populizmit. Në botën moderne, ku informacioni përhapet përmes mediave sociale dhe të komunikimit të masave, edhe muslimanët ballafaqohen me problemin e dezinformimit dhe interpretimit të thjeshtësuar të fesë. Për shembull, sekta të ndryshme dhe lëvizje shpesh përdorin narrativa fetare të deformuara për të tërhequr ndjekës. Për të kundërshtuar këtë, është e nevojshme të zhvillohet alfabetizimi mediash dhe aftësia për të analizuar informacionin në mënyrë kritike.

Islami thërret që një person të jetë i edukuar dhe racional. Një person duhet të strehojë për njohuri të vërteta dhe të mos lejojë veten të mungohet. Që të shmangen nga stagnimi intelektual, muslimanët duhet: Zhvilloni mendim kritik: bëni pyetje, analizoni informacionin dhe mos pranoni deklaratat pa dyshim. Mësoni gjatë gjithë jetës: përdorni burimet në dispozicion për të studiuar islam dhe shkencat e tjera. Diskutoni çështje komplekse me persona që vlerësojnë diversitetin e mendimeve. Pranoni se njohuritë tona janë gjithmonë të kufizuara dhe jini të hapur për ide të reja. Mos keni frikë të shprehni opinione, edhe nëse ndryshojnë nga ato të pranuara zakonisht.

Budallallësia nuk është thjesht mungesë e njohurive, por një rezistencë aktive ndaj mendimit dhe analizës. Në islam, ky fenomen konsiderohet një kërcënim serioz që mund të çojë në shkatërrim moral dhe shoqëror. Për të luftuar budallallësinë, muslimanët duhet të zhvillojnë aftësi të mendimit kritik, të strehojnë për njohuri dhe të marrin përgjegjësi për besimet e tyre. Vetëm kështu mund të krijohet një shoqëri bazuar në arsyetim, drejtësi dhe besim të vërtetë. "Kush është i kujdesshëm për atë që thotë, do të shpëtojë nderin e tij; dhe kush numëron hapin e tij, do të ruajë besimin e tij." Kjo na kujton se çdo fjalë dhe veprim duhet të jetë menduar dhe i vetëdijshëm.

Budallallësia nuk është thjesht mungesë inteligjence, por një sëmundje spirituale që bën njeriun skllevër të ideve të tjerëve. Islami thërret për zgjuarjen e arsyes, luftën kundër përtundshmërisë intelektuale dhe konformizmit. Siç tha Imam Ali (رضي الله عنه): "Njohuria është pasuria më e mirë, dhe ignioranca është varfëria më e keqe." E blemtë Allahu të na mbrojë nga budallallësia dhe të na japë urtësi. Amen!