Как возместить пропущенные дни Рамадана?

How can I make up for the missed days of Ramadan? / Ramazan'ın kaçırılan günlerini nasıl telafi edebilirim? / Si mund t'i kompensoj ditët e humbura Të Ramazanit?

Хвала Аллаху, Которого мы восхваляем и к Которому взываем о помощи и прощении. Мы ищем защиты у Аллаха от зла наших душ и дурных дел. Кого Аллах ведет по прямому пути, того никто не сможет ввести в заблуждение. А кого Он оставит, того никто не наставит на прямой путь. Мы свидетельствуем, что нет никого достойного поклонения, кроме Одного Аллаха, и свидетельствуем, что Мухаммад — раб Аллаха и Посланник Его. А затем:

Аллах дал возможность человеку, который пропустил дни обязательного поста в рамадан по уважительное причине, возместить его до наступления следующего месяца рамадана. Однако мусульманин не должен обольщаться и откладывать возмещение пропущенных дней, потому что может случиться так, что в его жизни произойдут изменения, и он не сможет возместить эти дни совсем, или это будет для него очень трудно. Особенно это касается женщин, у которых возможна беременность, менструация и послеродовые кровотечения.

Если кто-то откладывал возмещение пропущенных дней поста, пока времени для возмещения совсем не осталось, прошел месяц ша‘абан, а он все еще не возместил дни и не отдал долг, то такой человек грешен. Если же у него были уважительные по Шариату причины для откладывания, то тогда на нем нет греха. Однако в обоих случаях он должен сразу после окончания этого рамадана возместить пропущенные дни поста, а некоторые ученые считают, что наряду с возмещением он также должен накормить бедняков: за каждый пропущенный день – одного бедняка. Если у человека есть возможность сделать это, то лучше и безопаснее сделать это. Если возможности нет, то достаточно только возместить пропущенные дни поста.

Шейху Мухаммаду аль-Салиху аль-‘Усаймину, да помилует его Аллах, задали вопрос: Каково решение в отношении того, что откладывал возмещение пропущенных дней поста, пока не наступил месяц рамадан следующего года?

Он ответил: «Нельзя откладывать возмещение дней поста, ожидая, когда наступит следующий рамадан, как гласит известное мнение среди ученых. Потому что ‘Аиша, да будет доволен ею Аллах, сказала: „(Иногда) мне оставалось возместить пропущенные в месяц рамадан дни, и я могла возместить их только в месяц ша‘абан". Этот хадис указывает, что возмещать пропущенные дни поста после наступление рамадана следующего года не разрешается. И если человек отложил возмещение таким образом без уважительной причины, то он совершил грех. Он должен сразу же после окончания следующего рамадана возместить пропущенные дни прошлого рамадана. Ученые разногласили по вопросу: должен ли он наряду с возмещением кормить бедняков или нет? Верное же мнение гласит, что не должен, потому что Великий и Всемогущий Аллах сказал:

وَمَن كَانَ مَرِيضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِّنْ أَيَّامٍ أُخَرَ

„А если кто болен или находится в пути, то пусть постится столько же дней в другое время". Всевышний Аллах обязал лишь возместить пост». Ибн ‘Усаймин. Маджму‘у-ль-фатауа-ш-шейх Ибн ‘Усаймин. Т. 19, вопрос № 357.

Также ему задали такой вопрос: Женщина разговлялась в некоторые дни прошлого рамадана и возместила их в последние дни месяца ша‘абан. После этого у нее началась менструация, которая продолжалась вплоть до наступления месяца рамадан этого года. Ей осталось возместить один день. Что она должна делать?

Он ответил: Она обязана возместить день, который не смогла возместить до наступления рамадана этого года. Когда закончится рамадан этого года, пусть она возместит пропущенные дни поста прошлого года. Там же. Т. 19, вопрос № 358.

Его также спросили: Женщина пропустила пост в рамадан из-за послеродовых кровотечений. Из-за того, что она кормила ребенка, она также не смогла возместить пропущенные дни поста, пока не наступил рамадан следующего года. Что она должна делать?

Он ответил: Она обязана возместить пропущенные дни поста в любом случае, даже если это случится после окончания второго рамадана, ведь она не смогла возместить ранее по уважительной причине. Однако если она могла возместить пропущенные дни рамадана до наступления второго рамадана, если ей это не было тяжело, даже если бы она возмещала зимой, через день, то она должна была возместить эти дни. Несмотря на то, что она кормящая мать. Она должна стараться возместить пропущенные дни прошлого рамадана до наступления следующего. Если у нее не получилось, то тогда на ней нет греха, и она возмещает эти дни по окончании второго рамадана. Там же. Т. 19, вопрос № 360.

А Аллах знает лучше.

Ис­купле­ние (ка­фара) за по­ловой акт в свет­лое вре­мя Ра­мада­на

Ис­купле­ние за на­рушен­ный пост, тре­бу­ет­ся толь­ко за со­вокуп­ле­ние в свет­лое вре­мя дня Ра­мадан и не за что боль­ше. Абу Ху­рай­ра (да бу­дет до­волен им Ал­лах) рас­ска­зывал: "Од­нажды, ког­да мы си­дели вмес­те с Про­роком ﷺ, к не­му при­шел ка­кой-то че­ловек и вос­клик­нул: "О Пос­ланник Ал­ла­ха, я по­гиб!" Про­рок ﷺ спро­сил: "Что с то­бой слу­чилось?" Он ска­зал: "Я пе­рес­пал со сво­ей же­ной во вре­мя пос­та". Пос­ланник Ал­ла­ха ﷺ спро­сил: "Есть ли у те­бя ра­бы, что­бы от­пустить их на во­лю?" Он ска­зал: "Нет". Про­рок ﷺ спро­сил: "А смо­жешь ли ты пос­тить­ся два ме­сяца под­ряд?" Он ска­зал: "Нет". Про­рок ﷺ спро­сил: "А смо­жешь ли ты на­кор­мить шесть­де­сят не­иму­щих?" Он ска­зал: "Нет".Абу Ху­рай­ра ска­зал: "Пос­ле это­го Про­рок ﷺ мол­чал не­кото­рое вре­мя, и по­ка мы на­ходи­лись в та­ком по­ложе­нии, Про­року ﷺ при­нес­ли пол­ную, боль­шую кор­зи­ну с фи­ника­ми. Про­рок ﷺ спро­сил: "Где за­дав­ший воп­рос?" Он отоз­вался: "Я здесь". Про­рок ﷺ ска­зал ему: "Возь­ми это и раз­дай в ка­чес­тве ми­лос­ты­ни". Этот че­ловек ска­зал: "Дол­жен ли я раз­дать это тем, кто бед­нее ме­ня, о Пос­ланник Ал­ла­ха? Кля­нусь Ал­ла­хом, нет в пре­делах Ме­дины семьи, бед­ней мо­ей!" Тог­да Про­рок ﷺ, стал сме­ять­ся так, что по­каза­лись его зу­бы, а по­том ска­зал: "Тог­да на­кор­ми ими чле­нов сво­ей семьи". аль-Бу­хари 1936, Мус­лим 2/781.В дру­гой вер­сии ха­диса ска­зано, что Пос­ланник Ал­ла­ха ﷺ ска­зал ему: "Ешь­те это ты и твоя семья. И воз­мести этот день и про­си про­щения у Ал­ла­ха". Абу Да­уд 2393, Ибн Ху­зай­ма 1954.Шей­хуль-Ис­лам Ибн Тай­мия счи­тал, что эта до­бав­ка сла­бая, од­на­ко дос­то­вер­ность и это­го ха­диса под­твер­ди­ли имам ан-На­уауи, ха­физ Ибн Хад­жар, шейх Сыд­дикъ Ха­сан Хан, шейх Ах­мад Ша­кир и шейх аль-Аль­ба­ни. См. так­же "Иру­ауль-гъ­алиль" 4/91.Из это­го ха­диса сле­ду­ет, что тот, кто соз­на­тель­но всту­пил в по­ловую связь днем, во вре­мя пос­та ме­сяца Ра­мадан, дол­жен воз­местить этот день и со­вер­шить так­же ис­ку­питель­ные дей­ствия.Ис­ку­питель­ные дей­ствия - это ос­во­бодить од­но­го ра­ба. Ес­ли у не­го нет та­кой воз­можнос­ти, то он дол­жен пос­тить­ся в те­чение двух ме­сяцев под­ряд. Ес­ли же он прер­вет без ува­житель­ной при­чины двух­ме­сяч­ный пост, то дол­жен на­чать от­чет за­ново. Ис­клю­чени­ем яв­ля­ют­ся те дни, в ко­торые пос­тить­ся зап­ре­щено. Ес­ли он не в сос­то­янии сде­лать и это­го, то он дол­жен на­кор­мить шесть­де­сят бед­ня­ков. Ес­ли же он бе­ден и не мо­жет на­кор­мить шесть­де­сят бед­ня­ков, то он из­бавля­ет­ся от обя­зан­ности ис­ку­питель­ных дей­ствий до тех пор, по­ка у не­го не по­явит­ся та­кая воз­можность. См. "Ит­ха­фуль-Ки­рам" 190.Не­об­хо­димость соб­лю­дения упо­мяну­той пос­ле­дова­тель­нос­ти в ха­дисе, яв­ля­ет­ся мне­ни­ем боль­шинс­тва уче­ных. См. "Би­да­ятуль-муд­жта­хид" 1/451, "Фа­туль-Ба­ри" 4/198.Ес­ли че­ловек со­вер­шил в один день нес­коль­ко по­ловых ак­тов, то по мне­ние всех уче­ных он со­вер­ша­ет все рав­но од­но ис­купле­ние, од­на­ко ес­ли он со­вер­шил со­вокуп­ле­ние в раз­ные дни, то он со­вер­ша­ет столь­ко же ис­купле­ний. См. "аль-Мад­жму'" 6/370.

Со­вер­ша­ет ли ис­купле­ние тот, кто по­ел или по­пил на­мере­но в свет­лое вре­мя Ра­мада­на?

На­мерен­ное упот­ребле­ние пи­щи без при­чины в свет­лое вре­мя Ра­мада­на не тре­бу­ет ис­купле­ния это­го дня. Грех его нас­толь­ко ве­лик, что ис­купле­ние не по­может ему, ибо та­кому че­лове­ку сле­ду­ет при­нес­ти толь­ко ис­крен­нее по­ка­яние. Что же ка­са­ет­ся тех има­мов, ко­торые обя­зали по­ев­ше­го на­мере­но в свет­лое вре­мя, со­вер­шить ис­купле­ние в ви­де двух­ме­сяч­но­го пос­та, то на это нет ни од­но­го до­каза­тель­ства из Ко­рана и Сун­ны, кро­ме ана­логии, ко­торую они про­вели с ха­дисом о том, кто со­воку­пил­ся с же­ной в свет­лое вре­мя дня Ра­мада­на. Од­на­ко, ана­логия в воп­ро­сах ис­купле­ния не умес­тна. Имам аль-Багъ­а­уи го­ворил: "Нель­зя про­водить ана­логию с ис­купле­ни­ем за на­руше­ние пос­та по­ловым ак­том, с дру­гими на­руше­ни­ями пос­та, пос­коль­ку ша­ри­ат ука­зыва­ет на ис­купле­ние толь­ко за по­ловой акт!". См. "аль-Му­хар­рир" 1/229.То­го мне­ния, что на­мерен­но по­ев­ший во вре­мя пос­та не воз­ме­ща­ет и не ис­купля­ет свой пост, при­дер­жи­вались та­кие спод­вижни­ки, как Абу Бакр, Умар, Ус­ман, Али, Ибн Мас'уд и Абу Ху­рай­ра. См. "аль-Му­хал­ля" 6/180.Шей­хуль-Ис­лам Ибн Тай­мия го­ворил: "Тот, кто на­мере­но на­рушил пост или про­пус­тил мо­лит­ву, не мо­жет их воз­местить". См. "Их-ти­яра­туль-фикъ­хия" 65.

На­до ли воз­местить пост то­му, кто днем в Ра­мада­не по за­быв­чи­вос­ти или нез­на­нию: по­ел/по­пил/со­вер­шил по­ловой акт с же­ной?

Боль­шинс­тво уче­ных, вклю­чая и че­тырех има­мов, счи­та­ет, что че­ловек, со­вер­шивший то, что на­руша­ет пост, ду­мая, что еще не рас­све­ло или же по­лагая, что сол­нце уже за­кати­лось, дол­жен вос­полнить этот день. См. "Фат­хуль-Ба­ри" 4/244.Од­на­ко пра­виль­ным мне­ни­ем яв­ля­ет­ся то, что та­кой день воз­ме­щать не обя­затель­но! Со­об­ща­ет­ся, что Ас­ма бинт Абу Бакр (да бу­дет до­волен ею Ал­лах) рас­ска­зыва­ла: "Од­нажды, при жиз­ни Про­рока ﷺ, мы раз­го­вились в пас­мурный день, а по­том выг­ля­нуло сол­нце". аль-Бу­хари 1959.Ибн Ху­зай­ма ска­зал: "В этом со­об­ще­нии нет ука­зание на то, что им бы­ло ве­лено воз­местить этот день!". См. "Са­хих Ибн Ху­зай­ма" 4/200.Шей­хуль-Ис­лам Ибн Тай­мия ска­зал: "Ес­ли бы Про­рок ﷺ по­велел им воз­местить этот день, то это обя­затель­но до нас бы дош­ло!". См. "Мад­жму'уль-фа­та­уа" 25/231.Имам Ибн Хазм ска­зал: "Тот, кто по­ел, ду­мая, что уже ночь, или со­вер­шил со­вокуп­ле­ние по­логая, что сол­нце уже заш­ло, или вы­пил во­ды в днев­ное вре­мя по ошиб­ке, то их пост не на­руша­ет­ся, пос­коль­ку они по­лага­ли, что вре­мя пос­та уже за­вер­ше­но. И нет раз­ни­цы в этом меж­ду тем, кто за­был или ошиб­ся. И это не ана­логия (къ­и­яс). Все­выш­ний Ал­лах ска­зал: "Не бу­дет на вас гре­ха, ес­ли вы со­вер­ши­те ошиб­ку, ес­ли толь­ко вы не воз­на­мери­лись со­вер­шить та­кое в сер­дце. Ал­лах - Про­ща­ющий, Ми­лосер­дный". (аль-Ах­заб 33: 5).Так­же и Про­рок ﷺ ска­зал: "По­ис­ти­не, Ал­лах прос­тит мо­ей об­щи­ны ра­ди ме­ня то, что они сде­ла­ют по ошиб­ке и за­быв­чи­вос­ти, а так­же то, к че­му их бу­дут при­нуж­дать".Ибн Мад­жах 2045, аль-Бай­хакъи 7/356, ат-Та­ха­уи 2/56. Ха­дис дос­то­вер­ный.И это мне­ние боль­шинс­тва са­ляфов. Зайд ибн У­ахб рас­ска­зывал: "Лю­ди во вре­мена Ума­ра ибн аль-Хат­та­ба раз­го­вились преж­девре­мен­но, пос­ле че­го выш­ло сол­нце, и они ска­зали: "Мы дол­жны бу­дем воз­местить этот день!" На что Умар ска­зал: "По­чему?! Кля­нусь Ал­ла­хом, мы не же­лали скло­нять­ся к гре­ху!" Так­же аш-Шу'ба рас­ска­зывал, что он спро­сил аль-Ха­кима ибн Утай­бу о том, кто со­вер­шал пред­рас­свет­ную тра­пезу пос­ле вос­хо­да сол­нца, по­логая, что еще ночь? Он ска­зал: "Пусть про­дол­жа­ет пост". Пос­ле че­го Ибн Хазм пе­речис­лил еще сло­ва Муд­жа­хида, Ха­сана аль-Бас­ри, Джа­бира ибн Зай­да, 'Уруа, 'Ата и др. кто счи­тал, что по­ев­ше­му, по­пив­ше­му или всту­пив­ше­му в по­ловой акт по ошиб­ке не на­до воз­ме­щать пост. См. "аль-Му­хал­ля" 6/331.Шейх Ах­мад Ша­кир, ко­торый де­лал ком­мента­рий к кни­ге Ибн Хаз­ма "аль-Му­хал­ля", сог­ла­сил­ся пол­ностью с тем, что он ска­зал.Шей­хуль-Ис­лам Ибн Тай­мия го­ворил: "Те, кто счи­та­ет, что пост в по­доб­ных слу­ча­ях не на­руша­ет­ся, го­ворят, что их до­воды силь­ней! До­каза­тель­ства Ко­рана и Сун­ны бли­же к на­шему мне­нию, ибо Все­выш­ний Ал­лах го­ворит: "Гос­подь наш, не взы­щи с нас ес­ли мы за­были или ошиб­лись!". В дос­то­вер­ном ха­дисе со­об­ща­ет­ся, что спод­вижни­ки во вре­мена Про­рока ﷺ раз­го­вились преж­девре­мен­но, но в ха­дисе не упо­мина­ет­ся, что­бы им бы­ло ве­лено воз­местить этот день. Пе­редат­чик ха­диса Хи­шам ибн Уруа го­ворил: "Воз­ме­щение обя­затель­но!" Од­на­ко его отец, ко­торый был бо­лее зна­ющим, чем он го­ворил: "Они не воз­ме­ща­ют!" Так­же в сбор­ни­ках аль-Ба­хари и Мус­ли­ма при­водит­ся ха­дис, в ко­тором со­об­ща­ет­ся, что не­кото­рые спод­вижни­ки ели до тех пор, по­ка не мог­ли от­ли­чить бе­лую нить от чер­ной. Од­на­ко Про­рок ﷺ ска­зал им: "Речь идет о бе­лиз­не дня и тем­но­те но­чи". И не из­вес­тно, что­бы он ве­лел им вос­полнить этот день. Эти лю­ди не зна­ли о за­коно­поло­жении и по­это­му бы­ли оши­ба­ющи­мися. Так­же пе­реда­ет­ся от Ума­ра ибн аль-Хат­та­ба, что ког­да они раз­го­вились, выш­ло сол­нце, и он ска­зал: "Мы не бу­дем воз­ме­щать!", а в дру­гой вер­сии со­об­ща­ет­ся, что Умар ска­зал: "Мы воз­местим". Од­на­ко ис­над пер­во­го со­об­ще­ния от не­го дос­то­вер­ней. Та­ким об­ра­зом, это мне­ние силь­нее и пре­дани­ями и вы­вода­ми, ибо оно под­твержда­ет­ся Ко­раном, Сун­ной и ана­логи­ей!". См. "Мад­жму'уль-фа­та­уа" 20/572-573.Шей­хуль-Ис­лам Ибн Тай­мия так­же ска­зал: "Ес­ли пос­тя­щий­ся по­ел, по­пил, или всту­пил в по­ловой акт по за­быв­чи­вос­ти или по ошиб­ке, то он не дол­жен воз­ме­щать свой пост". См. "Мад­жму'уль-фа­та­уа" 25/228.Так­же де­ло об­сто­ит и с нез­на­ни­ем. Ибн Тай­мия так­же ска­зал: "Ес­ли пос­тя­щий­ся со­вер­шил что-ли­бо, что на­руша­ет пост, по нез­на­нию о зап­ре­те это­го, то ему не­нуж­но ни­чего воз­ме­щать". См. "аль-Фа­та­уа аль-куб­ра" 2/19.Од­на­ко тот, кто со­вер­шил по ошиб­ке или за­быв­чи­вос­ти во вре­мя пос­та то, что его на­руша­ет, обя­зан до­дер­жать пост до кон­ца дня. Нап­ри­мер, че­ловек был уве­рен, что сол­нце уже за­кати­лось и по­ел, од­на­ко он ошиб­ся, его пост дей­стви­телен и он не дол­жен ни­чего воз­ме­щать, од­на­ко он обя­зан до­вес­ти свой пост до кон­ца! См. "Са­хих фикъ­ху-Ссун­на" 2/105.

Воп­рос: "Я за­иг­ры­вал со сво­ей же­ной во вре­мя пос­та в Ра­мада­не, и это за­кан­чи­валось со­вокуп­ле­ни­ем с ней. Я не знал о зап­ре­те это­го, и имел убеж­де­ние, что со­вокуп­ле­ние без се­мя­из­верже­ния не на­руша­ет пост? Про­шу от­ве­тить мне на мой воп­рос и учи­тывать то, что я не знал!"От­вет: У пос­тя­щего­ся, со­воку­пив­ше­гося с же­ной во вре­мя пос­та в Ра­мада­не, два по­ложе­ния:1 - он име­ет убеж­де­ние, что со­вокуп­ле­ние во вре­мя пос­та в Ра­мада­не без се­мя­из­верже­ния, не яв­ля­ет­ся зап­ретным, и на ос­но­вании это­го по нез­на­нию со­воку­пил­ся с же­ной.2 - он зна­ет о зап­ре­те со­вокуп­ле­ния, но не зна­ет о на­каза­нии за этот пос­ту­пок.Бо­лее пра­виль­ное мне­ние, сос­то­ит в том, что, тот кто, со­вер­шил что-ли­бо из дей­ствий на­руша­ющих пост, или же то, что зап­ре­щено со­вер­шать в их­ра­ме (во вре­мя Хад­жа), или же ка­кое-то дей­ствие, на­руша­ющее мо­лит­ву, по нез­на­нию, то ему не сле­ду­ет ни­чего пред­при­нимать (ни ис­купле­ние, ни воз­ме­щение) в со­от­ветс­твии со сло­вами Все­выш­не­го: "Гос­подь наш! Не на­казы­вай нас, ес­ли мы по­забы­ли или ошиб­лись". (ан-Ни­са 4: 286). Ал­лах от­ве­тил на эту моль­бу, ска­зав: "Я уже сде­лал это". Мус­лим.Тот, кто со­воку­пил­ся с же­ной, не зная, что это дей­ствие яв­ля­ет­ся зап­ретным, по­лагая, что со­вокуп­ле­ние зап­ретно лишь тог­да, ког­да оно соп­ро­вож­да­ет­ся се­мя­из­верже­ни­ем, тот не обя­зан ни­чего со­вер­шать.Что же ка­са­ет­ся вто­рого по­ложе­ния, то ес­ли он знал, что со­вокуп­ле­ние в днев­ное вре­мя Ра­мада­на яв­ля­ет­ся зап­ретным, но не знал, что за это есть ис­купле­ние (ка­фара), то ему не­об­хо­димо со­вер­шить ис­купле­ние, пос­коль­ку су­щес­тву­ет раз­ни­ца меж­ду нез­на­ни­ем о по­ложе­нии (хукм) и нез­на­нии о на­каза­нии ('укъ­уба). Нез­на­ние о на­каза­нии, не сни­ма­ет с че­лове­ка от­ветс­твен­ность, а при нез­на­нии о за­коно­поло­жении, че­лове­ку про­ща­ет­ся. И по­это­му уче­ные ска­зали: "Ес­ли че­ловек вы­пил что-ли­бо опь­яня­ющее, и не знал, что оно опь­яня­ет или же не знал что оно зап­ретно, то на нем ни­чего нет. Ес­ли же он знал, что оно опь­яня­ет и оно зап­ретно, но не знал о на­каза­нии за это, то его на­казы­ва­ют, и на­каза­ние не спа­да­ет с не­го".Ос­но­выва­ясь на этом, мы го­ворим за­дав­ше­му воп­рос: ес­ли ты не знал, что со­вокуп­ле­ние без се­мя­из­верже­ния яв­ля­ет­ся зап­ретным, то те­бе ни­чего не сле­ду­ет со­вер­шать, как и тво­ей же­не, ес­ли она так­же как и ты не зна­ла об этом".От­вет шей­ха Ибн Усей­ми­на

Дол­жны ли воз­ме­щать пост те, кто ут­вердил на­мере­ние пос­тить­ся уже пос­ле рас­све­та?

К чис­лу та­ких лю­дей мо­жет от­но­сить­ся тот, кто уз­нал о нас­тупле­нии Ра­мада­на лишь днем; или че­ловек, при­няв­ший Ис­лам днем в Ра­мадан; или ре­бенок, у ко­торо­го по­яви­лись приз­на­ки со­вер­шенно­летия; или су­мас­шедший, ра­зум ко­торо­го про­яс­нился. Эти лю­ди обя­заны пос­тить­ся ос­тавшу­юся часть дня. Что ка­са­ет­ся воз­ме­щения ими пос­та, то от­но­ситель­но это­го мне­ния уче­ных ра­зош­лись. Шей­хуль-Ис­лам Ибн Тай­мия ска­зал: "Обя­затель­ный пост с на­мере­ни­ем пос­ле рас­све­та дей­стви­тель­ный, ес­ли че­ловек не знал об обя­затель­нос­ти пос­та ночью. Он дол­жен пос­тить­ся ос­та­ток дня и не дол­жен его воз­ме­щать, да­же ес­ли он ку­шал до это­го". См. "Их­ти­яра­туль-фикъ­хия" 4/63.Шей­хуль-Ис­ла­ма в этом воп­ро­се под­держа­ли Ибн аль-Къ­айим, имам аш-Ша­ука­ни и шейх аль-Аль­ба­ни.

Воз­ме­щение пос­та жен­щи­нами, по при­чине ме­сяч­ных или пос­ле­родо­вого те­чения

Что ка­са­ет­ся про­пущен­ных дней пос­та Ра­мада­на жен­щи­ной с ме­сяч­ны­ми или пос­ле­родо­вым кро­воте­чени­ем, то их не­об­хо­димо воз­местить, и нет дру­гого ис­купле­ния кро­ме это­го. 'А­иша рас­ска­зыва­ла: "При жиз­ни Пос­ланни­ка Ал­ла­ха ﷺ, во вре­мя ме­сяч­ных нам бы­ло ве­лено вос-пол­нять пост, и не бы­ло ве­лено вос­полнять мо­лит­ву". Мус­лим 1/265.

Воз­ме­щение пос­та боль­ны­ми и пут­ни­ками

Все­выш­ний Ал­лах ска­зал: "А ес­ли кто бо­лен или на­ходит­ся в пу­ти, то пусть пос­тится столь­ко же дней в дру­гое вре­мя". (аль-Бакъ­ара 2: 185).Та­ким об­ра­зом, лю­бой че­ловек, не соб­лю­дав­ший пост по ува­житель­ной при­чине, обя­зан его вос­полнить, как толь­ко у не­го по­явит­ся воз­можность. Все­выш­ний Ал­лах го­ворит: "...то пусть пос­тится столь­ко же дней в дру­гое вре­мя". (аль-Бакъ­ара 2: 185).

Воз­ме­щение пос­та по­жилым и ста­рым че­лове­ком

Ибн Аб­бас ска­зал: "Ког­да ста­рый че­ловек не мо­жет соб­лю­дать пост, он кор­мит каж­дый день бед­ня­ка од­ним муд­дом еды", в дру­гом пре­дании ска­зано: "Кор­мит по­лови­ной са' пше­ницы". ад-Да­ракъ­ут­ни 1/249, имам ад-Да­ракъ­ут­ни и аль-Аль­ба­ни под­твер­ди­ли дос­то­вер­ность. См. "Иру­ауль-гъ­алиль" 4/18.Со­об­ща­ет­ся, что "ког­да Анас сос­та­рил­ся и не мог соб­лю­дать пост, он при­гото­вил са­рид, соз­вал трид­цать бед­ня­ков и на­кор­мил их всех". ад-Да­ракъ­ут­ни 2/207. Ис­над дос­то­вер­ный. Нель­зя пла­тить день­ги вмес­то еды! Шейх Са­лих аль-Фа­узан ска­зал: "Сле­ду­ет кор­мить бед­ня­ка по­лови­ной са' еды, ко­торую упот­ребля­ют в дан­ной мес­тнос­ти, а по­лови­на са' - это приб­ли­зитель­но пол­то­ра ки­лог­рамма. Бед­ня­ка сле­ду­ет кор­мить имен­но едой, а не вып­ла­чивать день­ги, пос­коль­ку Все­выш­ний Ал­лах ска­зал: "А тем, ко­торые спо­соб­ны пос­тить­ся с тру­дом, сле­ду­ет в ис­купле­ние на­кор­мить бед­ня­ка". (аль-Бакъ­ара 2: 184).И текст Ко­рана ука­зыва­ет имен­но на еду".См. "аль-Фа­та­уа аль-Фа­узан" 3/140.

Тре­бу­ет­ся ли воз­ме­щение, ес­ли бо­лезнь по­жиз­ненная?

Ес­ли у че­лове­ка бо­лезнь, ко­торая не­из­ле­чима, то тре­бу­ет­ся от не­го кор­мле­ние од­но­го бед­ня­ка за каж­дый про­пущен­ный день Ра­мада­на, в ана­логии со ста­рым че­лове­ком, ко­торый не мо­жет соб­лю­дать пост.Ибн 'Аб­бас (да бу­дет до­волен им Ал­лах) ска­зал: "Ста­рому муж­чи­не и жен­щи­не, ко­торые не мог­ли соб­лю­дать пост, бы­ло поз­во­лено не соб­лю­дать пост и не воз­ме­щать его, но бы­ло ве­лено на­кор­мить по од­но­му бед­ня­ку за каж­дый про­пущен­ный день". аль-Бу­хари 7/179, ад-Да­ракъ­ут­ни 2/205.Имам Ибн Къ­уда­ма ска­зал: "Боль­ной, ко­торый не на­де­ет­ся на выз­до­ров­ле­ние, не пос­тится и кор­мит за каж­дый день бед­ня­ка, и в этом он при­рав­ни­ва­ет­ся к ста­рому че­лове­ку". См. "аль-Мугъ­ни" 4/396.

Как ис­ку­пить кор­мле­ни­ем, ес­ли нет воз­можнос­ти для это­го?

Кор­мить дол­жен че­ловек за свой счет, а ес­ли нет у не­го воз­можнос­ти, то он не обя­зан и этим.Ес­ли у че­лове­ка нет воз­можнос­ти кор­мить за каж­дый день бед­ня­ка, то он ни­чего не обя­зан де­лать, как это го­ворил шейх Ибн Баз в "Фа­та­уа ас-сы­ям".

Воп­рос: "Моя мать за­боле­ла за нес­коль­ко дней до нас­тупле­ния ме­сяца Ра­мадан, и бо­лезнь из­ну­рила ее, пос­коль­ку она прек­лонно­го воз­раста. По этой при­чине она смог­ла соб­лю­дать пост ме­сяца Ра­мадан толь­ко в те­чение пят­надца­ти дней, а даль­ше не смог­ла про­дол­жить его, и воз­мести­тель­ный пост ей уже не по си­лам. Дол­жна ли она сде­лать по­жер­тво­вание, и в ка­ком раз­ме­ре ежед­невно? При этом сле­ду­ет учи­тывать, что я яв­ля­юсь ее кор­миль­цем, и дол­жен ли я де­лать при­чита­юще­еся с нее по­жер­тво­вание в том слу­чае, ес­ли у нее нет на это средств?".

От­вет: "Ес­ли че­ловек не в сос­то­янии пос­тить­ся из-за прек­лонно­го воз­раста или по при­чине тя­желой бо­лез­ни, то ему сле­ду­ет на­кор­мить од­на­ко бед­ня­ка за каж­дый на­рушен­ный день пос­та. Все­выш­ний Ал­лах ска­зал: "А тем, ко­торые спо­соб­ны пос­тить­ся с тру­дом, сле­ду­ет в ис­купле­ние на­кор­мить бед­ня­ка". (аль-Бакъ­ара 2: 184).Ибн Аб­бас ска­зал: "Бы­ло нис­посла­но доз­во­ление ста­рику и ста­рой жен­щи­не, ко­торые не спо­соб­ны соб­лю­дать пост, кор­мить нуж­да­юще­гося за каж­дый про­пущен­ный день пос­та". аль-Бу­хари.Та­ким об­ра­зом, твоя мать обя­зана на­кор­мить бед­ня­ка за каж­дый не­соб­лю­ден­ный день пос­та, пре­дос­тавляя ему по­лови­ну са' обыч­ной для дан­ной мес­тнос­ти пи­щи.Ес­ли же у нее нет на это средств, то от нее ни­чего не тре­бу­ет­ся. Ес­ли же ты изъ­яв­ля­ешь же­лание кор­мить нуж­да­ющих­ся вмес­то нее, то это бу­дет бла­годе­яни­ем с тво­ей сто­роны. А Ал­лах лю­бит тво­рящих бла­гое". См. "Фа­та­уа ас-сы­ям" 58.

Обя­затель­но ли воз­ме­щать про­пущен­ные дни пос­та сра­зу?

А­иша рас­ска­зыва­ла: "Ког­да на мне был пост Ра­мада­на, я не мог­ла его воз­местить кро­ме как в ме­сяце ша'ба­не". аль-Бу­хари 1950, Мус­лим 1146. Ха­физ Ибн Хад­жар ска­зал: "В этом ха­дисе ука­зание на доз­во­лен­ность за­дер­жки воз­ме­щение про­пущен­ных дней пос­та, будь это по при­чине или без". См. "Фат­хуль-Ба­ри" 4/191.Од­на­ко луч­ше спе­шить с воз­ме­щени­ем про­пущен­ных дней пос­та, и не про­яв­лять ха­лат­ности к пред­пи­сани­ям Все­выш­не­го Ал­ла­ха, пос­коль­ку не спе­шить воз­местить про­пущен­ный пост ука­зыва­ет на пре­неб­ре­жение по от­но­шению к ус­та­нов­ле­нию Ал­ла­ха. А что ка­са­ет­ся слов А­иша, что она не воз­ме­щала пост рань­ше чем в ша'ба­не, то при­чина это­го зак­лю­чалась в ее за­нятос­ти, как это ска­зал имам аз-Зайн ибн Му­най­ир. И за­дер­жка воз­ме­щения пос­та без при­чины про­тиво­речит ве­лению Ал­ла­ха, ко­торый ска­зал: "Спе­шите к про­щению ва­шего Гос­по­да и Раю, ши­рина ко­торо­го рав­на не­бесам и зем­ле, уго­тован­но­му для бо­гобо­яз­ненных". (Али Им­ран 3: 133).Так­же Ал­лах отоз­вался с пох­ва­лой о тех, кто спе­шит со­вер­шать бла­гие де­ла, ска­зав: "Они спе­шат вер­шить доб­рые де­ла и опе­режа­ют в этом дру­гих". (аль-Му­минун 23: 61).

Обя­затель­но ли воз­ме­щать про­пущен­ные дни пос­та под­ряд?

Воз­ме­щать про­пущен­ные дни пос­ле­дова­тель­но не яв­ля­ет­ся обя­затель­ным. Все­выш­ний Ал­лах, ска­зав о воз­ме­щении: "пусть пос­тится столь­ко же дней в дру­гое вре­мя", не упо­мянул о пос­ле­дова­тель­нос­ти и не ус­та­новил для это­го ни­како­го вре­мени. Ибн Аб­бас ска­зал: "Нет проб­лем в том, что­бы воз­местить пост не под­ряд". Аб­дур-Раз­закъ 4/43, ад-Да­ракъ­ут­ни 2/192. Ис­над дос­то­вер­ный.Анас так­же ска­зал: "Ес­ли же­ла­ешь, то воз­мести пост под­ряд, а ес­ли же­ла­ешь, то не пос­ле­дова­тель­но". Ибн Аби Шай­ба 9115. Ис­над дос­то­вер­ный.Что же ка­са­ет­ся ха­диса: "Путь тот, на ком про­пущен­ный дни Ра­мада воз­местит их под­ряд, не пре­рывая их" аль-Бай­хакъи 4/259, то этот ха­дис не яв­ля­ет­ся дос­то­вер­ным. В ис­на­де это­го ха­диса Аб­дур-Рах­ман ибн Иб­ра­хим, ко­торо­го наз­ва­ли сла­бым Ибн Ма'ин, ад-Да­ракъ­ут­ни, ан-На­саи. Ха­физ Ибн Хад­жар ска­зал: "Абу ха­тим от­верг этот ха­дис из-за Аб­дур-Рах­ма­на". См. "ат-Таль­хыс аль-ха­бир" 2/206. Так­же этот ха­дис наз­вал сла­бым шейх аль-Аль­ба­ни. См. "аль-Ируа" 943.Од­на­ко ес­ли у че­лове­ка нет при­чин, то луч­ше воз­ме­щать пост сра­зу и под­ряд. См. "Та­мамуль-мин­на" 422-423.

Дол­жен ли че­ловек со­вер­шать ис­купле­ние, ес­ли он не ус­пел вос­полнить про­пущен­ный пост до нас­тупле­ния сле­ду­юще­го Ра­мада­на?

Че­ловек, ко­торый по ува­житель­ной при­чине про­пус­тил не­кото­рые дни Ра­мада­на, обя­зан воз­местить их до нас­тупле­ния сле­ду­юще­го Ра­мада­на. Ес­ли же он, не воз­местил про­пущен­ные дни без ува­житель­ной при­чины до нас­тупле­ния сле­ду­юще­го Ра­мада­на, то зас­лу­жива­ет по­рица­ние за пре­неб­ре­жение к сво­им обя­зан­ностям. Что ка­са­ет­ся то­го, дол­жен ли он со­вер­шать ис­ку­питель­ные дей­ствия или обя­зан лишь воз­местить про­пущен­ные им дни пос­та, то от­но­ситель­но это­го воп­ро­са су­щес­тву­ет два мне­ния. Пер­вое мне­ние сос­то­ит в том, что та­кой че­ловек дол­жен прос­то воз­местить про­пущен­ные по при­чине дни пос­та, и не со­вер­шать ис­ку­питель­ных дей­ствий, пос­коль­ку нет на это ни­каких ука­заний ни в Ко­ране, ни в Сун­не. Вто­рое мне­ние сос­то­ит в том, что та­кой че­ловек обя­зан воз­местить про­пущен­ные дни пос­та и кор­мить за каж­дый не воз­ме­щен­ный пост од­но­го бед­ня­ка. И это­го мне­ния при­дер­жи­вались не­кото­рые спод­вижни­ки. Со­об­ща­ет­ся, что Абу Ху­рай­ра от­но­ситель­но че­лове­ка, на ко­тором бы­ли про­пущен­ные дни пос­та Ра­мада­на, и ко­торый не ус­пел воз­местить их до нас­ту­пив­ше­го, го­ворил: "Он пос­тится тот Ра­мадан, ко­торый нас­ту­пил, за­тем воз­ме­ща­ет про­пущен­ный и кор­мит за каж­дый день од­но­го бед­ня­ка!". аль-Бай­хакъи 4/253. Шейх аль-Аль­ба­ни наз­вал ис­над дос­то­вер­ным.Так­же го­вори­ли Ибн Умар и Ибн Аб­бас и И. Аб­дур-Раз­закъ 4/235, 237, аль-Бай­хакъи 4/235.Ес­ли у сто­роны, ко­торая счи­та­ет что не сле­ду­ет кор­мить бед­ня­ка то­му, кто не воз­местил пост до нас­тупле­ния сле­ду­юще­го Ра­мада­на, нет мне­ния спод­вижни­ка в этом воп­ро­се, то мы скло­ня­ем­ся ко вто­рому мне­нию, пос­коль­ку са­хабы луч­ше ко­го-ли­бо из лю­дей по­нима­ли ре­лигию, и в слу­чае от­сутс­твия раз­ногла­сия меж­ду спод­вижни­ками в ка­ком-ли­бо воп­ро­се, их мне­ние яв­ля­ет­ся силь­ным до­водом!

Нуж­но ли воз­ме­щать пост за умер­ше­го?

От 'А­иши (да бу­дет до­волен ею Ал­лах) со­об­ща­ет­ся, что Пос­ланник Ал­ла­ха ﷺ ска­зал: "И пусть за умер­ше­го, ко­торо­му пред­сто­яло соб­лю­дать пост, пос­тится кто-ни­будь из его близ­ких (у­алий)". аль-Бу­хари 1952, Мус­лим 2/789. Боль­шинс­тво уче­ных счи­та­ет, что это по­веле­ние Про­рока ﷺ не яв­ля­ет­ся обя­затель­ным.Так­же от Ибн 'Аб­ба­са со­об­ща­ет­ся, что один че­ловек спро­сил Про­рока ﷺ: "Моя мать, ко­торая дол­жна бы­ла пос­тить­ся в те­чении ме­сяца, умер­ла. Так сле­ду­ет ли мне пос­тить­ся за нее?" Про­рок ﷺ ска­зал: "Да" и до­бавил: "Ведь долг Ал­ла­ху бо­лее все­го зас­лу­жива­ет, что-бы быть оп­ла­чен­ным!". аль-Бу­хари 1953, Мус­лим 2/154.Эти ха­дисы ука­зыва­ют на то, что ес­ли умер му­суль­ма­нин, ко­торый дол­жен был соб­лю­дать пост, то пос­тить­ся за не­го сле­ду­ет ко­му-ли­бо из чис­ла его близ­ких родс­твен­ни­ков. Од­на­ко мне­ния уче­ных ра­зош­лись в по­нима­нии это­го ха­диса. Од­ни счи­тали, что ве­ление Про­рока ﷺ яв­ля­ет­ся обоб­щенным и пос­тить­ся сле­ду­ет лю­бые ви­ды обя­затель­но­го пос­та, а дру­гие уче­ные счи­тали, что речь идет толь­ко о пос­те по обе­ту. Сто­рон­ни­ки это­го мне­ния счи­тали, что за каж­дый про­пущен­ный день пос­та Ра­мада­на сле­ду­ет на­кор­мить по од­но­му бед­ня­ку, а воз­ме­щать за умер­ше­го сле­ду­ет толь­ко пост по обе­ту. Сто­рон­ни­ки же пер­во­го мне­ния ска­зали, что эти до­воды не убе­дитель­ны, по­тому что не мо­гут про­тивос­то­ять дос­то­вер­но­му ха­дису Про­рока ﷺ, а ука­заний на не­об­хо­димость кор­мле­ния бед­ня­ка за про­пущен­ный день Ра­мада­на умер­шим, не су­щес­тву­ют. По­это­му по­веле­ние Про­рока ﷺ рас­простра­ня­ет­ся на лю­бые ви­ды обя­затель­но­го пос­та. См. "Фат­хуль-Ба­ри" 4/235-236. и "Су­булюс-Са­лям" 2/580.Од­на­ко са­мым силь­ным мне­ни­ем яв­ля­ет­ся вто­рое, что за умер­ше­го сле­ду­ет воз­ме­щать толь­ко пост по обе­ту, пос­коль­ку ве­ления Про­рока ﷺ нам разъ­яс­ни­ли его спод­вижни­ки, ко­торые не вно­сили в ре­лигию не­чего от се­бя.Со­об­ща­ет­ся, что од­нажды од­на жен­щи­на приш­ла к Про­року ﷺ и ска­зала, что ее сес­тра, ко­торая да­ла обет пос­тить­ся в те­чении ме­сяца, умер­ла так и не вы­пол­нив обе­та. Пос­ланник Ал­ла­ха ﷺ ска­зал ей: "Пос­тись за свою сес­тру". ат-Та­яли­си 2630. Шейх аль-Аль­ба­ни под­твер­дил дос­то­вер­ность ха­диса.Ибн 'Аб­бас ска­зал: "Ес­ли че­ловек за­болел в ме­сяц Ра­мадан и не пос­тился, а за­тем умер, то на­до на­кор­мить за каж­дый про­пущен­ный им день пос­та по од­но­му бед­ня­ку и не пос­тить­ся за не­го. Ес­ли же он дал обет пос­тить­ся, то за не­го сле­ду­ет пос­тить­ся ко­му-ли­бо из чис­ла его родс­твен­ни­ков". Абу Да­уд 2401. Ис­над дос­то­вер­ный.Со­об­ща­ет­ся, что ког­да умер­ла мать 'Ам­ры, не воз­местив про­пущен­ные дни пос­та, она спро­сила 'А­ишу, дол­жна ли она пос­тить­ся за нее? - и та ска­зала ей: "Нет, по­жер­твую бед­ня­кам по по­лови­не са' за каж­дый про­пущен­ный ею день". ат-Та­ха­уи 3/143, Ибн Хазм 7/4. Ис­над дос­то­вер­ный.Ибн Умар го­ворил: "Пусть ник­то из вас не соб­лю­да­ет пост за дру­гого, и пусть ник­то из вас не со­вер­ша­ет мо­лит­ву за дру­гого!". Аб­дур-Раз­закъ 16346. Ис­над дос­то­вер­ный.Имам Ма­лик ска­зал: "Я не слы­шал, что­бы кто-ли­бо из спод­вижни­ков или та­би'инов или жи­телей Ме­дины по­веле­вал пос­тить­ся или мо­лить­ся за ко­го-ли­бо дру­гого". См. "Нас­бу-ррая" 2/334. Это­му мне­нию от­дал пред­почте­ние так­же и имам Сун­ны Ах­мад ибн Хнбаль. Абу Да­уд рас­ска­зывал: "Я слы­шал, как имам Ах­мад ска­зал: "Не сле­ду­ет воз­ме­щать пост за умер­ше­го, кро­ме пос­та по обе­ту". См. "аль-Ма­са­иль" 96.Ибн аль-Къ­айим ска­зал: "С обя­затель­ным пос­том ме­сяца Ра­мадан де­ла об­сто­ят так же, как и с мо­лит­вой. Ник­то не мо­жет со­вер­шить мо­лит­ву за дру­гого или при­нять Ис­лам за дру­гого, и то­же са­мое от­но­сит­ся к пос­ту. Что же ка­са­ет­ся обе­тово­го пос­та, то он рас­смат­ри­ва­ет­ся как долг, и че­ловек мо­жет дер­жать та­кой пост за сво­его родс­твен­ни­ка, так же как и мо­жет вер­нуть за не­го долг, и все это тон­кости фикъ­ха". См. "И'ля­муль-му­уакъи'ин" 3/554.Од­на­ко, для то­го, что­бы воз­местить пост по обе­ту за умер­ше­го, и что­бы это при­нес­ло ему поль­зу, он дол­жен быть му­суль­ма­нином. Со­об­ща­ет­ся, что отец 'Ам­ра, при жиз­ни дал обет при­нес­ти в жер­тву сто вер­блю­дов, но умер, так и не вы­пол­нив сво­его обе­та. Его сын 'Амр спро­сил Про­рока, пой­дет ли на поль­зу его от­цу то, что жер­твоп­ри­ноше­ния за не­го со­вер­шит он. Про­рок ﷺ от­ве­тил: "Ес­ли твой отец был му­суль­ма­нином [еди­нобож­ни­ком], то твое жер­твоп­ри­ноше­ние за не­го, твой хадж, [пост и ми­лос­ты­ня] за не­го, при­нес­ли бы ему поль­зу". Абу Да­уд 2883, аль-Бай­хакъи 6/279, то что меж­ду двух ско­бок яв­ля­ет­ся вер­си­ей Ах­ма­да 2/182. Ха­дис хо­роший.Что же ка­са­ет­ся то­го, кто имен­но мо­жет пос­тить­ся за умер­ше­го, то ис­хо­дя из при­веден­ных ха­дисов, им мо­жет быть лю­бой из его род­ных, а у­али в пер­вом ха­дисе упо­мянут по­тому, что смысл это­го сло­ва яв­ля­ет­ся бо­лее обоб­щенным, как ска­зал об этом Ибн аль-Къ­айим.

Мож­но ли соб­лю­дать доб­ро­воль­ный пост, преж­де чем воз­местить про­пущен­ные дни Ра­мада­на?

От­но­ситель­но доз­во­лен­ности соб­лю­дения доб­ро­воль­но­го пос­та до воз­ме­щения пос­та Ра­мада­на, су­щес­тву­ет три мне­ния. Пер­вое зак­лю­ча­ет­ся в том, что это доз­во­лено, пос­коль­ку нет ни­каких ука­заний на зап­рет это­го, ибо доб­ро­воль­ный пост не свя­зан с пос­том ме­сяца Ра­мадан. И это из­вес­тное мне­ние ха­нафи­тов, ко­торо­му от­дал пред­почте­ние и шейх Ибн Усай­мин, ска­зав­ший: "Кто пос­тился день Ара­фа или день Ашу­ра, имея на се­бе не воз­ме­щен­ные дни Ра­мада­на, то его пост дей­стви­телен". См. "Фа­та­уа ас-сы­ям" 438.Од­на­ко Ибн Усай­мин го­ворил, что это не от­но­сит­ся к шес­тиднев­но­му пос­ту ме­сяца ша­ууаль, ко­торый сле­ду­ет за Ра­мада­ном, пос­коль­ку Пос­ланник Ал­ла­ха ﷺска­зал: "Кто пос­тился в Ра­мадан, пос­ле че­го до­бавил к не­му пост в те­чение шес­ти дней ша­ууаля, по­добен пос­тивше­муся в те­чении все­го го­да".Мус­лим 1164. Та­ким об­ра­зом, Про­рок ﷺ свя­зал наг­ра­ду за пост ща­ууаля с Ра­мада­ном, и то­му, кто же­ла­ет по­лучить эту наг­ра­ду сле­ду­ет сна­чала воз­местить пост Ра­мада­на. См. "Шар­хуль-мум­ти'" 6/448.Вто­рое мне­ние от­но­ситель­но соб­лю­дения доб­ро­воль­но­го пос­та до воз­ме­щение пос­та Ра­мада­на сос­то­ит в том, что это доз­во­лено, но не же­латель­но. И об этом го­вори­ли не­кото­рые ма­лики­ты и ша­фи­иты.И третье мне­ние сос­то­ит в том, что это не доз­во­лено и что доб­ро­воль­ный пост не при­нима­ет­ся по­ка че­ловек не воз­местит пост ме­сяца Ра­мадан. Это ред­кое мне­ние не­кото­рых хан­ба­литов, и их до­водом яв­ля­ет­ся ха­дис, ко­торый пе­реда­ет­ся от Абу Ху­рай­ры, что Пос­ланник Ал­ла­ха ﷺ ска­зал: "Тот, кто зас­тал Ра­мадан, а на нем бы­ли про­пущен­ные дни пре­дыду­щего Ра­мада­на, ко­торые он не воз­местил, то не при­мет­ся от не­го пост! И тот, кто бу­дет соб­лю­дать доб­ро­воль­ный пост, имея на се­бе не воз­ме­щен­ные дни Ра­мада­на, то по­ис­ти­не, не при­мет­ся это от не­го, по­ка он не воз­местит пост Ра­мада­на!". Ах­мад 8606.От­но­ситель­но дос­то­вер­ности это­го ха­диса бы­ли раз­ногла­сия по при­чине пе­редат­чи­ка по име­ни Ибн Ля­хи'а. Уче­ные ра­зош­лись в от­но­шении не­го. Сре­ди них бы­ли те, кто пол­ностью от­вергал его ха­дисы. И бы­ли те, кто счи­тал, что ха­дисы, ко­торые он пе­реда­вал до то­го как сго­рели все его кни­ги, при­ем­ле­мым, а пос­ле это­го - нет, пос­коль­ку он стал оши­бать­ся и пу­тать­ся пос­ле это­го. Кто счи­тал его при­ем­ле­мым пе­редат­чи­ком, на­зыва­ли этот ха­дис дос­то­вер­ным, и из их чис­ла ха­физ аль-Хай­са­ми, имам ас-Су­юты и шейх Ах­мад Ша­кир. Од­на­ко шейх аль-Аль­ба­ни счи­тал этот ха­дис сла­бым и го­ворил, что боль­шинс­тво има­мов не при­нима­ли ха­дисы Ибн Ля­хи'и ни до то­го, как сго­рели его кни­ги, ни пос­ле. И ес­ли этот ха­дис сла­бый, то на­илуч­шим мне­ни­ем яв­ля­ет­ся пер­вое, ко­торое под­держал шейх Ибн Усай­мин.

How can I make up for the missed days of Ramadan?

Praise be to Allah, Whom we praise and whose help and forgiveness we seek. We seek refuge in Allah from the evil of our own souls and our bad deeds. Whoever Allah guides on the straight path, no one can mislead. And whoever He leaves astray, no one can guide. We testify that there is no deity worthy of worship except Allah alone, and we testify that Muhammad is His servant and Messenger.

Allah has given a person who missed fasting days in Ramadan for a valid reason the opportunity to make them up before the next Ramadan. However, a Muslim should not be complacent and delay making up the missed days because unforeseen changes in life might prevent them from doing so entirely or make it very difficult, especially for women who may experience pregnancy, menstruation, and postpartum bleeding.

If someone delayed making up missed fasting days until there was no time left—after the month of Sha'aban had passed—and they still hadn't made up the days or repaid the debt, then such a person is sinful. If there were valid reasons according to Sharia for the delay, then there is no sin upon them. In both cases, however, they must immediately after the end of this Ramadan make up the missed fasting days of the previous Ramadan. Some scholars believe that along with making up the fasts, they should also feed the poor: one poor person for each missed day. If the person has the means to do so, it is better and safer to do this. If not, simply making up the missed fasting days is sufficient.

Sheikh Muhammad al-Saleh al-'Uthaymeen, may Allah have mercy on him, was asked: What is the ruling regarding someone who delayed making up missed fasting days until the next Ramadan arrived?

He replied: "It is not permissible to delay making up fasting days until the next Ramadan arrives, as is the well-known view among the scholars. Because 'Aisha, may Allah be pleased with her, said: 'Sometimes I would have missed fasting days from Ramadan to make up, and I could only do so in the month of Sha'aban.' This hadith indicates that making up missed fasting days after the arrival of the next Ramadan is not permitted. If a person delays making up the fasts without a valid reason, they have committed a sin. They must immediately after the end of the following Ramadan make up the missed fasting days of the previous Ramadan. Scholars have differed on whether they must also feed the poor in addition to making up the fasts. The correct opinion is that they do not have to, because Almighty Allah said:

'And if anyone is ill or on a journey, then a number of other days.' (Surah Al-Baqarah 2:184)

Allah has only obligated making up the fast." Ibn 'Uthaymeen. Majmu' al-Fatawa Sheikh Ibn 'Uthaymeen. Vol. 19, Question No. 357.

He was also asked: A woman broke her fast on some days of the previous Ramadan and made them up in the last days of the month of Sha'aban. After that, she began menstruating, which continued until the onset of Ramadan this year. She has one day left to make up. What should she do?

He replied: She is required to make up the day she couldn't complete before the onset of Ramadan this year. Once this Ramadan ends, she should make up the missed fasting days of the previous Ramadan. Ibid. Vol. 19, Question No. 358.

He was also asked: A woman missed fasting in Ramadan due to postpartum bleeding. Due to breastfeeding her child, she was unable to make up the missed fasting days until the next Ramadan arrived. What should she do?

He replied: She is required to make up the missed fasting days regardless, even if it happens after the end of the second Ramadan, because she was unable to make them up earlier for a valid reason. However, if she could have made up the missed days of Ramadan before the second Ramadan arrived, if it wasn't difficult for her—even if she made them up in winter, every other day—then she should have done so. Despite being a nursing mother, she should strive to make up the missed days of the previous Ramadan before the next one begins. If she couldn't manage, then there is no sin upon her, and she makes up those days after the end of the second Ramadan. Ibid. Vol. 19, Question No. 360.

And Allah knows best.

Expiation (Kaffara) for sexual intercourse during the daylight hours of Ramadan

Expiation for breaking the fast, as required, is only for sexual intercourse during the daylight hours of Ramadan and nothing else. Abu Huraira (may Allah be pleased with him) narrated: "Once, while we were sitting with the Prophet ﷺ, a man came and exclaimed: 'O Messenger of Allah, I am ruined!' The Prophet ﷺ asked: 'What happened to you?' He said: 'I had intercourse with my wife during the day in Ramadan.' The Prophet ﷺ asked: 'Do you have any slaves to free?' He said: 'No.' The Prophet ﷺ asked: 'Can you fast for two consecutive months?' He said: 'No.' The Prophet ﷺ asked: 'Can you feed sixty poor people?' He said: 'No.' Abu Huraira said: 'After this, the Prophet ﷺ remained silent for a while, and while we were in this situation, a large basket full of dates was brought to the Prophet ﷺ. The Prophet ﷺ asked: 'Where is the one who asked the question?' He responded: 'Here I am.' The Prophet ﷺ told him: 'Take this and distribute it as charity.' This man said: 'Should I give it to those poorer than me, O Messenger of Allah? By Allah, there is no family in Medina poorer than mine!' Then the Prophet ﷺ laughed so much that his teeth showed, and then he said: 'Then feed it to your family.'" Al-Bukhari 1936, Muslim 2/781. In another version of the hadith, it is mentioned that the Messenger of Allah ﷺ said to him: 'Eat it yourself and feed your family. And make up that day and seek Allah's forgiveness.' Abu Dawood 2393, Ibn Khuzaima 1954. Sheikhul-Islam Ibn Taymiyyah considered this addition weak; however, the authenticity of this hadith was confirmed by Imam An-Nawawi, Hafiz Ibn Hajar, Sheikh Siddiq Hasan Khan, Sheikh Ahmad Shakir, and Sheikh Al-Albani. See also "Irwa ul-Ghalil" 4/91. From this hadith, it follows that whoever intentionally engages in sexual intercourse during the daytime in Ramadan must make up that day and perform expiatory actions.

Expiatory actions involve freeing one slave. If he does not have the means to do so, then he must fast for two consecutive months. If he breaks the two-month fast without a valid reason, he must start counting again. Exceptions are those days when fasting is prohibited. If he cannot do even that, then he must feed sixty poor people. If he is poor and cannot feed sixty poor people, he is exempt from performing expiatory actions until he has the means to do so. See "It-haf-ul-Kiram" 190. The necessity of adhering to the mentioned sequence in the hadith is the opinion of the majority of scholars. See "Bidayat-ul-Mujtahid" 1/451, "Fat-h-ul-Bari" 4/198. If a person commits multiple sexual acts in one day, according to all scholars, he performs only one expiation. However, if he commits intercourse on different days, he must perform as many expiations. See "Al-Majmu'" 6/370.

Does the person who deliberately eats or drinks during the daylight hours of Ramadan perform expiation?

Deliberate consumption of food without a reason during the daylight hours of Ramadan does not require expiation for that day. His sin is so great that expiation will not help him; rather, he should offer sincere repentance. As for those imams who obligated the deliberate eater during the daylight hours to perform expiation by fasting for two consecutive months, there is no evidence from the Quran or Sunnah for this except through analogy, which they drew from the hadith about someone who engaged in intercourse with his wife during the daylight hours of Ramadan. However, analogy in matters of expiation is inappropriate. Imam Al-Baghawi said: "One cannot draw an analogy between expiation for breaking the fast through intercourse and other violations of the fast because the Sharia specifies expiation only for sexual intercourse!" See "Al-Muhar-rir" 1/229. Those who held the view that someone who deliberately ate during the fast neither compensates nor expiates included companions such as Abu Bakr, Umar, Uthman, Ali, Ibn Mas'ud, and Abu Huraira. See "Al-Muhalla" 6/180. Sheikhul-Islam Ibn Taymiyyah said: "Whoever deliberately breaks the fast or misses prayer cannot make it up." See "Ihtiyarat-ul-Fiqhiya" 65.

Must one compensate for fasting if they unintentionally or out of ignorance ate/drank/had sexual intercourse with their wife during the day in Ramadan?

The majority of scholars, including the four imams, consider that a person who performs an action that invalidates the fast, believing it was still night or thinking that the sun had already set, must compensate for that day. See "Fat-h-ul-Bari" 4/244. However, the correct opinion is that such a day does not need to be compensated! It is reported that Asma bint Abu Bakr (may Allah be pleased with her) narrated: "Once, during the lifetime of the Prophet ﷺ, we broke our fast on a cloudy day, and then the sun appeared." Al-Bukhari 1959. Ibn Khuzaima said: "There is no indication in this report that they were ordered to compensate for that day!" See "Sahih Ibn Khuzaima" 4/200. Sheikhul-Islam Ibn Taymiyyah said: "If the Prophet ﷺ had ordered them to compensate for that day, it would have certainly reached us!" See "Majmu' ul-Fatawa" 25/231. Imam Ibn Hazm said: "Whoever ate believing it was already night, or had intercourse believing the sun had set, or drank water during the day by mistake, their fast is not invalidated because they believed the time for fasting had ended. There is no difference in this regard between someone who forgets or makes a mistake. This is not analogy (qiyas). Allah Almighty said: 'There is no blame on you if you make a mistake unintentionally. Allah is Forgiving, Merciful.' (Al-Ahzab 33:5). Also, the Prophet ﷺ said: 'Indeed, Allah will forgive my community for what they do by mistake, forgetfulness, or under compulsion.'" Ibn Majah 2045, Al-Bayhaqi 7/356, At-Tahawi 2/56. The hadith is authentic. This is the opinion of the majority of the Salaf. Zaid ibn Wahb narrated: "People prematurely broke their fast during the time of Umar ibn Al-Khattab, and then the sun appeared, and they said: 'We must compensate for this day!' To which Umar said: 'Why?! By Allah, we did not intend to commit a sin!'" Also, Ash-Shu'ba narrated that he asked Al-Hakim ibn Utaybah about someone who had pre-dawn meals after sunrise, believing it was still night. He said: 'Let him continue fasting.' Afterward, Ibn Hazm listed the words of Mujahid, Hassan Al-Basri, Jabir ibn Zayd, 'Uruwa, 'Ata, and others who believed that someone who ate, drank, or had intercourse by mistake does not need to compensate for the fast. See "Al-Muhalla" 6/331. Sheikh Ahmad Shakir, who commented on Ibn Hazm’s book "Al-Muhalla," fully agreed with what he said. Sheikhul-Islam Ibn Taymiyyah said: "Those who believe the fast is not invalidated in such cases say that their arguments are stronger! The evidence from the Quran and Sunnah is closer to our opinion because Allah Almighty says: 'Our Lord, do not hold us accountable if we forget or make a mistake.' In an authentic hadith, it is reported that the Companions prematurely broke their fast during the time of the Prophet ﷺ, but there is no mention in the hadith that they were ordered to compensate for that day. The narrator of the hadith, Hisham ibn Urwa, said: 'Compensation is obligatory!' However, his father, who was more knowledgeable than him, said: 'They do not compensate!' Also, in the collections of Al-Bukhari and Muslim, a hadith is reported where some Companions ate until they could distinguish the white thread from the black. However, the Prophet ﷺ told them: 'It refers to the whiteness of the day and the darkness of the night.' It is not known that he ordered them to compensate for that day. These people were unaware of the legal ruling and were mistaken. Also, it is transmitted from Umar ibn Al-Khattab that when they prematurely broke their fast and the sun appeared, he said: 'We will not compensate!' In another version, it is reported that Umar said: 'We will compensate.' However, the isnad of the first report from him is more authentic. Thus, this opinion is stronger based on both narrations and deductions because it is supported by the Quran, Sunnah, and analogy!" See "Majmu' ul-Fatawa" 20/572-573. Sheikhul-Islam Ibn Taymiyyah also said: "If someone who is fasting eats, drinks, or has intercourse by mistake or forgetfulness, they do not need to compensate for their fast." See "Majmu' ul-Fatawa" 25/228. The same applies to ignorance. Ibn Taymiyyah also said: "If someone who is fasting performs something that invalidates the fast out of ignorance of its prohibition, they do not need to compensate." See "Al-Fatawa Al-Kubra" 2/19. However, someone who mistakenly or forgetfully does something that invalidates the fast during the day is obligated to continue fasting until the end of the day. For example, if a person believes the sun has set and eats, but they made a mistake, their fast is valid and they do not need to compensate, but they are obligated to continue fasting until the end! See "Sahih Fiqh-us-Sunnah" 2/105.

Question: "I was flirting with my wife during the fast in Ramadan, and it ended in sexual intercourse. I didn’t know it was prohibited and believed that intercourse without ejaculation does not invalidate the fast. Please answer my question and take into account that I did not know!"

Answer: Regarding the fasting person who had intercourse with his wife during the fast in Ramadan, there are two scenarios:

1 - He believes that intercourse during the fast in Ramadan without ejaculation is not prohibited and, based on this belief, unknowingly had intercourse with his wife.
2 - He knows that intercourse is prohibited but does not know the punishment for this act.

The more correct opinion is that, for someone who performed an action that invalidates the fast or something forbidden while in Ihram (during Hajj), or an action that invalidates prayer due to ignorance, they do not need to take any action (neither expiation nor compensation) in accordance with the words of the Most High: "Our Lord, do not punish us if we forget or err." (An-Nisa 4:286). Allah responded to this supplication by saying: "I have already done so." Muslim.

Someone who had intercourse with his wife not knowing that this act is prohibited, believing that intercourse is only forbidden when accompanied by ejaculation, does not have to do anything.

As for the second scenario, if he knew that intercourse during the daytime in Ramadan is prohibited but did not know that there is expiation (kaffara) for it, he must perform expiation because there is a difference between ignorance of the ruling (hukm) and ignorance of the punishment ('uquba). Ignorance of the punishment does not absolve a person of responsibility, whereas ignorance of the legal ruling forgives the person. Therefore, scholars have said: "If a person drinks something intoxicating and does not know it is intoxicating or does not know it is prohibited, there is nothing upon him. If he knows it is intoxicating and prohibited but does not know the punishment for it, he is punished, and the punishment does not fall from him."

Based on this, we say to the one asking the question: if you did not know that intercourse without ejaculation is prohibited, then you do not have to do anything, and neither does your wife if she, like you, did not know about it." Answer by Sheikh Ibn Uthaymeen.

Should those who confirmed the intention to fast already after dawn compensate for the fast?

Among such people may be someone who found out about the arrival of Ramadan only during the day; or a person who embraced Islam during the day in Ramadan; or a child who reached the signs of adulthood; or a madman whose mind cleared. These individuals are obligated to fast for the remaining part of the day. As for compensating for the fast, opinions among scholars differ. Sheikhul-Islam Ibn Taymiyyah said: "Fasting with the intention made after dawn is valid if the person did not know about the obligation to fast at night. He should fast the rest of the day and does not need to compensate, even if he had eaten before that." See "Ihtiyarat-ul-Fiqhiya" 4/63. Sheikhul-Islam was supported in this matter by Ibn Al-Qayyim, Imam Ash-Shawkani, and Sheikh Al-Albani.

Compensating for the fast by women due to menstruation or postpartum bleeding

Regarding the missed fasting days of Ramadan by a woman due to menstruation or postpartum bleeding, they must be compensated, and there is no other expiation besides this. 'Aisha narrated: "During the lifetime of the Messenger of Allah ﷺ, during menstruation, we were ordered to make up the fasts but were not ordered to make up the prayers." Muslim 1/265.

Compensating for the fast by the sick and travelers

Allah Almighty said: "And if anyone is ill or on a journey, then a number of other days." (Al-Baqarah 2:185).

Thus, anyone who did not observe the fast for a valid reason is obligated to make it up as soon as they are able. Allah Almighty says: "...then fast for an equal number of days at another time." (Al-Baqarah 2:185).

Compensating for the fast by elderly and old individuals

Ibn Abbas said: "When an old man cannot fast, he feeds one poor person each day with one mudd of food," in another narration, it is said: "He feeds half a sa' of wheat." Ad-Daraqutni 1/249, Imam Ad-Daraqutni and Al-Albani authenticated it. See "Irwa ul-Ghalil" 4/18. It is reported that "when Anas grew old and could not fast, he prepared sariyd, invited thirty poor people, and fed them all." Ad-Daraqutni 2/207. Isnad is authentic. Money cannot be paid instead of food! Sheikh Salih Al-Fawzan said: "One must feed a poor person with half a sa' of food commonly consumed in the region, and half a sa' is approximately one and a half kilograms. The poor person must be fed food, not money, because Allah Almighty said: 'And those who find it difficult to fast should feed a poor person.' (Al-Baqarah 2:184). And the Quranic text specifically refers to food." See "Al-Fatawa Al-Fawzan" 3/140.

Is compensation required if the illness is lifelong?

If a person has an incurable illness, they must feed one poor person for each missed day of Ramadan, analogous to an elderly person who cannot fast. Ibn 'Abbas (may Allah be pleased with him) said: "Old men and women who could not fast were allowed not to fast and not make it up, but were ordered to feed one needy person for each missed day." Al-Bukhari 7/179, Ad-Daraqutni 2/205. Imam Ibn Qudama said: "A sick person who does not expect recovery does not fast and feeds one poor person for each day, thus equating to an elderly person." See "Al-Mughni" 4/396.

How to compensate by feeding, if there is no possibility for it?

One must feed at one's own expense, and if one does not have the means, then one is not obliged to do so.

If a person does not have the means to feed one poor person for each missed day, then they do not have to do anything, as stated by Sheikh Ibn Baz in "Fatawa As-Siyam."

Question: "My mother fell ill a few days before the month of Ramadan, and the illness exhausted her, as she is of advanced age. For this reason, she was only able to fast for fifteen days of the month of Ramadan and could not continue further, and she is no longer capable of making up the fast. Is she required to make a donation, and in what daily amount? Additionally, it should be taken into account that I am her provider, and if she does not have the means, should I make the required donation on her behalf?"

Answer: "If a person is unable to fast due to old age or severe illness, they must feed one poor person for each day of missed fasting. Allah Almighty said: 'And those who find it difficult to fast should feed a poor person.' (Al-Baqarah 2:184). Ibn Abbas said: 'Permission was granted to old men and women who cannot fast to feed a needy person for each missed day of fasting.' Al-Bukhari. Thus, your mother is obligated to feed one poor person for each day of missed fasting, providing them with half a sa' of the usual food in the area. If she does not have the means to do so, then nothing is required from her. If you wish to feed the needy on her behalf, it will be a kindness on your part. And Allah loves those who do good." See "Fatawa As-Siyam" 58.

Is it obligatory to make up the missed fasting days immediately?

'Aisha narrated: "When I had missed fasts of Ramadan, I could not make them up except in the month of Sha'ban." Al-Bukhari 1950, Muslim 1146. Hafiz Ibn Hajar said: "This hadith indicates the permissibility of delaying the making up of missed fasting days, whether for a reason or without." See "Fat-h-ul-Bari" 4/191. However, it is better to hasten in making up the missed fasting days and not show negligence towards Allah’s commands, as delaying making up the fast indicates disregard for Allah’s establishment. As for the words of 'Aisha, that she did not make up the fast earlier than Sha'ban, the reason for this was her busyness, as Imam Az-Zain Ibn Munayr said. Delaying making up the fast without a reason contradicts Allah’s command, Who said: "Hasten towards forgiveness from your Lord and a Paradise as wide as the heavens and the earth, prepared for the pious." (Ali Imran 3:133). Also, Allah praised those who hasten in doing good deeds, saying: "They hasten to do good deeds and are foremost in them." (Al-Muminun 23:61).

Is it obligatory to make up the missed fasting days consecutively?

Making up missed fasting days consecutively is not obligatory. Allah Almighty, when speaking about making up, said: "let him fast an equal number of other days," without mentioning continuity and without setting any specific timeframe for it. Ibn Abbas said: "There is no problem in making up the fast non-consecutively." Abdur-Razzaq 4/43, Ad-Daraqutni 2/192. Isnad is authentic. Anas also said: "If you wish, make up the fast consecutively, and if you wish, not consecutively." Ibn Abi Shayba 9115. Isnad is authentic. As for the hadith: "Let the one who owes missed days of Ramadan make them up consecutively, without interruption," Al-Bayhaqi 4/259, this hadith is not authentic. In the isnad of this hadith, Abdur-Rahman ibn Ibrahim, whom Ibn Ma'in, Ad-Daraqutni, and An-Nasa'i deemed weak, appears. Hafiz Ibn Hajar said: "Abu Hatim rejected this hadith because of Abdur-Rahman." See "At-Talhis Al-Habir" 2/206. Also, Sheikh Al-Albani deemed this hadith weak. See "Al-Irua" 943. However, if a person has no reasons, it is better to make up the fast immediately and consecutively. See "Tamam-ul-Minnah" 422-423.

Is a person required to perform expiation if they fail to make up the missed fast before the arrival of the next Ramadan?

A person who missed some days of Ramadan for a valid reason is obligated to make them up before the arrival of the next Ramadan. If they failed to make up the missed days without a valid reason before the next Ramadan, they deserve criticism for neglecting their duties. Regarding whether they must perform expiatory actions or are only obligated to make up the missed days of fasting, there are two opinions. The first opinion is that such a person should simply make up the missed days and not perform expiatory actions since there are no indications of this in either the Quran or the Sunnah. The second opinion is that such a person is obligated to make up the missed days of fasting and feed one poor person for each unmade-up day of fasting. This opinion was held by some Companions. It is reported that Abu Huraira, regarding a person who owed missed days of Ramadan fasting and did not make them up before the arrival of the next Ramadan, said: "Let him fast the Ramadan that has come, then make up the missed days and feed one poor person for each day!" Al-Bayhaqi 4/253. Sheikh Al-Albani deemed the isnad authentic. Similarly, Ibn Umar and Ibn Abbas spoke. Abdur-Razzaq 4/235, 237, Al-Bayhaqi 4/235. If the side that believes one should not feed the poor to someone who did not make up the fast before the arrival of the next Ramadan has no Companion's opinion in this matter, we lean towards the second opinion, since the Companions understood religion better than anyone else, and in the absence of disagreement among the Companions on any issue, their opinion is a strong argument!

Is it necessary to make up the fast for a deceased person?

From 'Aisha (may Allah be pleased with her), it is reported that the Messenger of Allah ﷺ said: "And let someone close to the deceased fast for him." Al-Bukhari 1952, Muslim 2/789. The majority of scholars consider this command from the Prophet ﷺ not to be obligatory. Also, from Ibn 'Abbas, it is reported that a man asked the Prophet ﷺ: "My mother, who was supposed to fast for a month, died. Should I fast on her behalf?" The Prophet ﷺ said: "Yes," and added: "For indeed, the debt to Allah deserves most to be paid!" Al-Bukhari 1953, Muslim 2/154. These hadiths indicate that if a Muslim dies who was obligated to fast, someone from his close relatives should fast on his behalf. However, scholars’ opinions differ in understanding this hadith. Some considered the Prophet’s ﷺ instruction general, meaning any type of obligatory fast should be observed, while other scholars believed it referred only to fasting due to a vow. Proponents of this opinion believed that for each missed day of Ramadan fasting, one poor person should be fed, and fasting for the deceased should only be made up for vow-related fasting. Supporters of the first opinion said these arguments are not convincing because they cannot oppose the authentic hadith of the Prophet ﷺ, and there are no indications of the necessity to feed the poor for a missed day of Ramadan by the deceased. Therefore, the Prophet’s ﷺ command extends to any type of obligatory fasting. See "Fat-h-ul-Bari" 4/235-236 and "Subulus-Salam" 2/580. However, the strongest opinion is the second, that fasting should be made up for the deceased only for vow-related fasting, since the Prophet’s ﷺ instructions were explained to us by his Companions, who did not add anything of their own to the religion. It is reported that once a woman came to the Prophet ﷺ and said that her sister, who vowed to fast for a month, died without fulfilling her vow. The Messenger of Allah ﷺ told her: "Fast on behalf of your sister." At-Tayalisi 2630. Sheikh Al-Albani authenticated the hadith. Ibn 'Abbas said: "If a person became ill in the month of Ramadan and did not fast, and then died, then one poor person should be fed for each missed day of fasting, and no one should fast on his behalf. But if he made a vow to fast, then someone from his relatives should fast on his behalf." Abu Dawood 2401. Isnad is authentic. It is reported that when 'Amra's mother died without making up the missed fasting days, she asked 'Aisha if she should fast on her behalf – and she told her: "No, sacrifice to the poor half a sa' for each day she missed." At-Tahawi 3/143, Ibn Hazm 7/4. Isnad is authentic. Ibn Umar said: "Let no one fast on behalf of another, and let no one pray on behalf of another!" Abdur-Razzaq 16346. Isnad is authentic. Imam Malik said: "I have not heard that anyone from the Companions or Tabi'in or residents of Medina commanded to fast or pray on behalf of someone else." See "Nasb-ur-Raya" 2/334. This opinion was also preferred by Imam Ahmad ibn Hanbal, a proponent of the Sunnah. Abu Dawood narrated: "I heard Imam Ahmad say: 'Fasting should not be made up for the deceased, except for vow-related fasting.'" See "Al-Masa'il" 96. Ibn Al-Qayyim said: "With the obligatory fast of the month of Ramadan, matters stand just as with prayer. No one can perform prayer on behalf of another or accept Islam on behalf of another, and the same applies to fasting. As for vow-related fasting, it is considered a debt, and a person can observe such fasting on behalf of a relative, just as they can repay a debt on their behalf, and these are nuances of fiqh." See "I'lam-ul-Muwaqqi'in" 3/554. However, for making up vow-related fasting for the deceased and for it to benefit him, the deceased must have been a Muslim. It is reported that 'Amr's father, during his lifetime, vowed to sacrifice a hundred camels but died without fulfilling his vow. His son 'Amr asked the Prophet if the sacrifices he made on behalf of his father would benefit him. The Prophet ﷺ replied: "If your father was a Muslim [monotheist], then your sacrifice on his behalf, your pilgrimage, [your fasting and charity] on his behalf, would benefit him." Abu Dawood 2883, Al-Bayhaqi 6/279, what is between the brackets is a version of Ahmad 2/182. The hadith is good. As for who exactly can fast on behalf of the deceased, based on the cited hadiths, it can be any of his relatives, and wali in the first hadith is mentioned because the meaning of this word is more general, as Ibn Al-Qayyim said about this.

Is it permissible to observe voluntary fasting before making up the missed days of Ramadan?

Regarding the permissibility of observing voluntary fasting before making up the days of Ramadan, there are three opinions. The first is that it is permissible because there are no indications prohibiting it, as voluntary fasting is not related to the fasting of the month of Ramadan. This is a known opinion of the Hanafis, which was also preferred by Sheikh Ibn Uthaymeen, who said: "Whoever fasted the Day of 'Arafah or the Day of 'Ashura, having missed days of Ramadan not yet made up, his fast is valid." See "Fatawa As-Siyam" 438. However, Ibn Uthaymeen said this does not apply to the six-day fast of Shawwal following Ramadan, as the Messenger of Allah ﷺ said: "Whoever fasted in Ramadan, then added to it the fast for six days in Shawwal, is like one who fasted the entire year." Muslim 1164. Thus, the Prophet ﷺ linked the reward for fasting Shawwal with Ramadan, and for those wishing to obtain this reward, they should first make up the fast of Ramadan. See "Sharh-ul-Mumti'" 6/448. The second opinion regarding observing voluntary fasting before making up the fast of Ramadan is that it is permissible but not recommended. This was stated by some Malikis and Shafi'is. The third opinion is that it is not permissible and that voluntary fasting will not be accepted until the person makes up the fast of the month of Ramadan. This is a rare opinion held by some Hanbalis, and their evidence is the hadith narrated by Abu Huraira, that the Messenger of Allah ﷺ said: "Whoever experiences Ramadan and has missed days from the previous Ramadan that they did not make up, their fast will not be accepted! And whoever observes voluntary fasting while owing missed days of Ramadan, truly, it will not be accepted from them until they make up the fast of Ramadan!" Ahmad 8606. There have been disagreements regarding the authenticity of this hadith due to the narrator named Ibn Lahi'a. Scholars differed in their opinion of him. Some completely rejected his hadiths. Others considered his hadiths acceptable only if narrated before his books burned, and not afterward, as he began making mistakes and getting confused after that. Those who considered him an acceptable narrator called this hadith authentic, including Hafiz Al-Haythami, Imam As-Suyuti, and Sheikh Ahmad Shakir. However, Sheikh Al-Albani considered this hadith weak and said that most imams did not accept Ibn Lahi'a's hadiths either before or after his books burned. If this hadith is weak, then the best opinion is the first, which Sheikh Ibn Uthaymeen supported.

Ramazan'ın kaçırılan günlerini nasıl telafi edebilirim?

Allah'a hamd olsun, O'nu övüyor ve yardımını ve mağfiretini diliyoruz. Ruhumuzdaki kötülüklerden ve kötü işlerimizden Allah'a sığınırız. Kimi Allah doğru yola iletirse, onu kimse şaşırtamaz. Kimi de Allah saptırırsa, onu kimse doğru yola getiremez. Allah'tan başka ilah olmadığına ve Muhammed'in O'nun kulu ve elçisi olduğuna şehadet ederiz.

Ramazan ayında oruç tutamayan bir kimseye, geçerli bir sebeple, Allah Teala bir sonraki Ramazan ayına kadar bu günleri telafi etme fırsatı vermiştir. Ancak bir Müslüman, hayatındaki beklenmeyen değişimler yüzünden bu günleri tamamen telafi edememesine veya telafi etmesinin çok zor hale gelmesine neden olacağından, özellikle hamilelik, adet görme ve lohusalık gibi durumlar yaşayan kadınlar için gevşek davranmamalıdır.

Eğer bir kişi, telafi etmesi gereken Ramazan günlerini gerekçe göstermeden erteleyip, Şaban ayının sonuna kadar bekletmişse ve bu günleri ne telafi etmiş ne de borcunu ödemişse, bu durumda günahkar sayılmaktadır. Eğer bu erteleme Şeriat açısından geçerli bir sebepten kaynaklanıyorsa, bu durumda günahkar sayılmazlar. Her iki durumda da, bu Ramazan ayının ardından hemen önceki Ramazan'da kaçırılan günleri telafi etmekle yükümlüdürler. Bazı bilginler, bu kişilerin yalnızca telafi oruçlarını tutmakla kalmayıp, her bir kaçırdığı gün için bir yoksulu doyurması gerektiğini düşünmektedir. Eğer kişi bunu yapacak imkâna sahipse, daha iyi ve emniyetli olmak için bu işlemi gerçekleştirmesi önerilir. Aksi takdirde, yalnızca telafi oruçlarını tutmak yeterlidir.

Şeyh Muhammed es-Saleh el-Useymin'e (rahmetullahi aleyh) soruldu: "Geçerli bir sebep olmadan Ramazan günlerini telafi etmeyi erteleyen kişinin hükmü nedir?"

Cevaben: "Bir sonraki Ramazan ayına kadar oruç günlerini telafi etmeyi ertelemek câiz değildir, bilginlerin bilinen görüşü budur. Çünkü Aişe (r.a.) demiştir ki: 'Bazen Ramazan'da kaçırdığım oruçları telafi etmek için zamanım olurdu ve ancak Şaban ayında bu günleri telafi edebilirdim.' Bu hadis, bir sonraki Ramazana kadar oruç günlerini telafi etmenin câiz olmadığını göstermektedir. Eğer bir kişi geçerli bir sebep olmadan bu oruçların telafisini ertelerse, günaha girmiş olur. Bu durumda, hemen bir sonraki Ramazan ayının ardından önceki Ramazanda kaçırdığı günleri telafi etmelidir." İbn Useymin. Cemiu'l-Fetava, Şeyh İbn Useymin. Cilt 19, Soru No. 357.

Yine soruldu: "Bir kadın, geçen Ramazan ayında bazı günlerinde orucunu bozmuştu ve bu günleri telafi etmek için Şaban ayının son günlerinde oruç tutmaya başladı. Daha sonra adet kanaması başladı ve bu kanama bu yıl Ramazan ayının başlangıcına kadar devam etti. Bir günü telafi etmesi kaldı. Ne yapmalıdır?"

Cevaben: "Bu kadının, bu yıl Ramazan ayının başlamasından önce tamamlayamadığı bu günü telafi etmesi gerekir. Daha sonra, bir sonraki Ramazandan sonra önceki Ramazanda kaçırdığı oruç günlerini telafi etmelidir." İbn Useymin. Cemiu'l-Fetava, Cilt 19, Soru No. 358.

Yine soruldu: "Bir kadın, doğum sonrası kanamanın sebebiyle Ramazan ayında oruç tutamadı. Emzikli olduğu için bu günleri bir sonraki Ramazana kadar telafi edemedi. Ne yapmalıdır?"

Cevaben: "Her halükarda bu oruç günlerini telafi etmekle yükümlüdür, çünkü önceki Ramazandan önce bu günleri telafi etmek için geçerli bir sebebi yoktu. Ancak, eğer bu oruç günlerini ikinci Ramazan gelmeden önce telafi etmek mümkünse -bu durumda zorlanmadan- kış mevsiminde bile, her iki gün arayla olsa bile telafi etmeye çalışmalıydı. Emzikli bir anne olarak, bir sonraki Ramazan ayından önce önceki Ramazanda kaçırdığı günleri telafi etmeye gayret etmeliydi. Eğer bunu başaramazsa, günahkar sayılmaz ve bu durumda ikinci Ramazandan sonra bu günleri telafi eder." İbn Useymin. Cemiu'l-Fetava, Cilt 19, Soru No. 360.

Ve Allah en iyi bilendir.

Ramazan Günü Cinsel İlişki Nedeniyle Kefarete Dair

Kefaret, yalnızca Ramazan gününde cinsel ilişkiye girenler için gerekli olan bir ibadettir ve başka hiçbir şey için gerekli değildir. Ebu Hüreyre (r.a.) rivayet eder ki: "Bir gün Peygamber ﷺ ile oturuyorduk ki, bir adam geldi ve bağırdı: 'Ey Allah'ın Elçisi, helak oldum!' Peygamber ﷺ sordu: 'Sana ne oldu?' Adam dedi: 'Ramazan ayında gündüz vakti karımla ilişkiye girdim.' Peygamber ﷺ sordu: 'Rahatlatmak için bir kölen var mı?' Adam dedi: 'Hayır.' Peygamber ﷺ sordu: 'İki ay art arda oruç tutabilir misin?' Adam dedi: 'Hayır.' Peygamber ﷺ sordu: 'Altmış yoksulu doyurabilir misin?' Adam dedi: 'Hayır.' Ebu Hüreyre dedi ki: 'Bundan sonra bir süre Peygamber ﷺ sessiz kaldı ve biz bu vaziyetteyken, önüne büyük bir hurma sepeti getirildi. Peygamber ﷺ sordu: 'Soru soran kimdi?' Adam cevapladı: 'Benim.' Peygamber ﷺ ona dedi: 'Al bunu ve sadaka olarak dağıt.' Bu adam dedi: 'Benden daha fakir olanlara mı vereyim, ey Allah'ın Elçisi? Vallahi Medine'de benden daha fakir bir aile yoktur!' Bunun üzerine Peygamber ﷺ dişlerini göstererek güldü ve dedi: 'O halde bunu kendin ve ailen için ye.'" Buhari 1936, Müslim 2/781. Hadisin başka bir versiyonunda ise şu ifade geçiyor: 'Bunu yiyin ve ailenizi doyurun. Ve bu günü telafi edin ve Allah'tan af dilemek için dua edin.' Ebu Davud 2393, İbn Huzeyme 1954. Şeyhül İslam İbn Teymiyye bu eklentinin zayıf olduğunu düşünmüştür; ancak bu hadisin sahihliği İmam Nevevi, Hafız İbn Hacer, Şeyh Siddik Hasan Han, Şeyh Ahmed Şakir ve Şeyh Al-Albani tarafından teyit edilmiştir. Ayrıca bkz. "Irva ul-Galil" 4/91. Bu hadisten şu sonucu çıkarabiliriz: Bilerek Ramazan gününün gündüz vaktinde cinsel ilişkiye giren bir kimse, bu günü telafi etmeli ve keffaret olarak belirlenen eylemleri yerine getirmelidir.

Kefaret eylemleri arasında bir köle azat etmek bulunur. Eğer köle azat etme imkanı yoksa, iki ay art arda oruç tutmalıdır. Geçerli bir sebep olmadan bu iki aylık orucu keserse, yeniden saymaya başlamalıdır. Oruç tutmanın yasak olduğu günler muaf tutulur. Eğer bunu da yapamazsa, altmış yoksulu doyurmalıdır. Eğer fakir ise ve altmış yoksulu doyurma imkanı yoksa, bu eylemleri yerine getirme yükümlülüğüne sahip olmadığı sürece bu konuda bir borç altına girmez. Bkz. "İtfaf-ul-Kiram" 190. Hadiste bahsedilen sıralamaya uyma zorunluluğu, bilginlerin çoğunluğunun görüşüdür. Bkz. "Bidayet-ul-Müctehid" 1/451, "Fat-h-ul-Bari" 4/198. Eğer bir kişi bir günde birden fazla cinsel ilişki içine girerse, tüm bilginlerin görüşüne göre yalnızca bir keffaret uygulanır. Ancak farklı günlerde ilişkiye girerse, yaptığı her bir gün için ayrı ayrı keffaret uygulanır. Bkz. "El-Mecmu'" 6/370.

Bilerek Ramazan gününün gündüz vaktinde yemek yiyen veya içen kişinin keffaret yapması gerekir mi?

Geçerli bir sebep olmadan Ramazan gününün gündüz vaktinde yeme içme davranışında bulunmak, o gün için keffaret gerektirmez. Onun günahı o kadar büyüktür ki keffaret onu kurtaramaz; bunun yerine samimi bir tövbe etmesi gerekir. Oruçlu iken bilerek yemek yiyene keffaret olarak iki ay art arda oruç tutmayı farz kılan bazı imamlar olmuşsa da, bu konuda Kur'an veya Sünnet'ten bir delil bulunmamaktadır. Bu, Ramazan gününde karısıyla ilişkiye giren kişinin hadisinden yapılan bir kıyas sonucudur. Ancak keffaret meselesinde kıyas uygun değildir. İmam El-Bağavi şöyle demiştir: "Cinsel ilişki nedeniyle oruç bozma ile diğer oruç bozma halleri arasında keffaret kıyası yapılamaz çünkü Şeriat yalnızca cinsel ilişki için keffaret belirlemiştir!" Bkz. "El-Muhar-rir" 1/229. Bilerek yiyen kişinin ne telafi etmesi gerektiğini ne de keffaret yaptığını söylediği sahabeler arasında Ebubekir, Ömer, Osman, Ali, İbn Mes'ud ve Ebu Hüreyre bulunmaktadır. Bkz. "El-Muhalle" 6/180. Şeyhül İslam İbn Teymiyye şöyle demiştir: "Bilerek orucunu bozan veya namazı terk eden bir kişi, bunları telafi edemez." Bkz. "İhtiyarat-ul-Fıkhiya" 65.

Unutarak, bilmeden veya karısına gündüz vakti Ramazan ayında cinsel ilişki yapan biri oruçlarını telafi etmek zorunda mıdır?

Dört mezhebin imamları dahil olmak üzere bilginlerin çoğunluğu, orucunu bozan bir eylemde bulunan ve bulutlu bir gün olduğunu veya güneşin battığını sandığı bir kişinin bu günü telafi etmesi gerektiğini düşünmektedir. Bkz. "Fat-h-ul-Bari" 4/244. Ancak bu konuda daha doğru görüş, böyle bir günün telafisinin gerekmediğidir! Asma bint Ebu Bekir (r.a.) şöyle anlatır: "Peygamber ﷺ döneminde bir gün bulutlu bir havada erken oruçlarımızı bozduk, sonra güneş göründü." Buhari 1959. İbn Huzeyme şunları söyledi: "Bu raporda bu günleri telafi etmeleri gerektiği yönünde bir işaret yoktur!" Bkz. "Sahih İbn Huzeyme" 4/200. Şeyhül İslam İbn Teymiyye şöyle demiştir: "Eğer Peygamber ﷺ bu günleri telafi etmelerini emretseydi, bu bize mutlaka ulaşmış olurdu!" Bkz. "Mecmu' ul-Fetava" 25/231. İmam İbn Hazm şöyle demiştir: "Kimse unutarak veya yanlışlıkla yediyse, içtiyse veya karısıyla ilişkiye girdiyse, orucu bozulmaz, çünkü bu kişinin zamanın bitmiş olduğunu sandığı için yaptığı bir eylemdir. Unutkanlık veya yanılgı arasında bir fark yoktur. Bu kıyas (kıyas) değildir. Allah Aziz ve Hakim dedi ki: 'Ey Rabbimiz, eğer unutursak veya yanlış yaparsak bizi sorumlu tutma.' (El-Ahzab 33:5). Ayrıca Peygamber ﷺ şöyle buyurmuştur: 'Vallahi, benim ümmetim unutkanlık, yanılma veya zorlama altında yaptıklarından sorumlu tutulmayacaktır.'" İbn Mace 2045, El-Beyhaki 7/356, Et-Tahavi 2/56. Hadis sahihtir. Bu görüş, Salaf'ın çoğunluğunun görüşüdür. Zeyd bin Vehb şöyle anlatır: "Ömer bin El-Hattab zamanında insanlar erken oruçlarını bozdu, sonra güneş göründü ve dediler: 'Bu günü telafi etmeliyiz!' Bunun üzerine Ömer dedi: 'Neden?! Vallahi, günah işlemeyi niyet etmedik!'" Ayrıca El-Şu'ba, El-Hakim bin Utaybe'ye sormuştu: 'Sabah yemeğini yedikten sonra güneş doğduğunu fark eden biri hakkında ne düşünürsün?' O cevapladı: 'Orucuna devam etsin.' Sonrasında İbn Hazm, Mücahid, Hasan El-Basri, Cabir bin Zeyd, Urve, Ata ve diğerlerinin bu tür hatalardan dolayı orucu bozulmadığına inandıklarını listelemiştir. Bkz. "El-Muhalle" 6/331. İbn Hazm’ın "El-Muhalle" kitabına açıklamalar ekleyen Şeyh Ahmed Şakir, onun söylediklerine tamamen katılmıştır. Şeyhül İslam İbn Teymiyye şöyle demiştir: "Oruçlu iken unutarak veya yanılma sonucu orucunu bozan bir kişi, bu eylem için telafi etmesine veya keffaret yapmasına gerek yoktur." Bkz. "Mecmu' ul-Fetava" 20/572-573. Aynı şey cehalet durumu için de geçerlidir. İbn Teymiyye ayrıca şöyle demiştir: "Oruçlu bir kişi, yasak olduğunu bilmeden orucunu bozan bir eylem yaparsa, telafi etmesine gerek yoktur." Bkz. "El-Fetava El-Kübra" 2/19. Ancak unutarak veya yanlışlıkla orucunu bozan bir kişinin günün geri kalanında oruç tutmaya devam etmesi gerekir. Örneğin, gece olduğunu sanarak yiyen biri, aslında yanlış yapmış olsa bile orucu geçerlidir ve telafi etmesine gerek yoktur, ancak günün geri kalanında oruç tutmaya devam etmelidir! Bkz. "Sahih Fıkhu's-Sünen" 2/105.

Soru: "Ramazan ayında oruçlu iken karımla flört ediyordum ve bu davranış cinsel ilişkiye dönüştü. Ben bu eylemin yasak olduğunu bilmiyordum ve meni boşalmadan cinsel ilişkinin orucu bozmayacağını sanıyordum. Lütfen soruma cevap verin ve bilmediğimi göz önünde bulundurun!"

Cevap: Ramazan ayında oruçlu iken karısıyla cinsel ilişkiye giren biri için iki senaryo vardır:

1 - Kişi, ejakülasyon olmadan cinsel ilişkinin yasak olmadığını ve bu inanca dayanarak karısıyla ilişkiye girdiğini düşünüyor.
2 - Kişi cinsel ilişkinin yasak olduğunu biliyor, ancak bu fiil için keffaret olduğunu bilmiyor.

Doğru olan görüş, orucunu bozan bir eylemde bulunan veya bir şey yasak olarak nitelenen bir eylemde bulunurken ihramda (Hac sırasında) veya namazda bir şey yasak olan bir eylemde bulunan bir kişinin, bilgisizlik dolayısıyla herhangi bir eylemde bulunması gerekmediğidir. Yüce Allah şöyle buyurmuştur: "Ey Rabbimiz, eğer unutursak veya yanlış yaparsak bizi sorumlu tutma." (Nisa 4:286). Allah bu duaya şu şekilde cevap vermiştir: "Ben öyle yaptım." Müslim.

Bir kişi, cinsel ilişkinin meni boşalması olmadan yasak olmadığını ve bu inanca dayanarak karısıyla ilişkiye girdiğini bilmiyorsa, hiçbir şey yapması gerekmez.

İkinci senaryoya gelince, eğer günün içinde cinsel ilişkinin yasak olduğunu biliyor, ancak bu fiil için keffaret olduğunu bilmiyorsa, keffaret yapmak zorundadır, çünkü hükümden (hukm) cehalet ile cezadan ('uquba) cehalet arasında bir fark vardır. Ceza hakkındaki cehalet bir kişiyi sorumluluktan kurtarmaz, ancak yasal hüküm hakkındaki cehalet kişiyi affeder. Bu nedenle bilginler şöyle demiştir: "Eğer bir kişi sarhoş edici bir şey içer ve bu içeceğin sarhoş edici olduğunu veya yasak olduğunu bilmiyorsa, onun üzerinde hiçbir şey yoktur. Eğer bu içeceğin sarhoş edici ve yasak olduğunu bilir, ancak cezasını bilmiyorsa, o cezalandırılır ve ceza ondan düşmez."

Buna dayanarak, soruyu soran kişiye şu cevabı veriyoruz: Eğer meni boşalmasız cinsel ilişkinin yasak olduğunu bilmiyorsanız, hiçbir şey yapmanıza gerek yoktur ve aynı şekilde eşiniz de sizin gibi bilmiyorsa, hiçbir şey yapmasına gerek yoktur." Cevaplayan Şeyh İbn Useymin.

Sabah vaktinden sonra oruç niyeti edenlerin oruçlarını telafi etmeleri gerekir mi?

Bu kişiler arasında Ramazan'ın gelişini gündüz vaktinde öğrenen biri; veya Ramazan ayının bir gününde Müslüman olan biri; veya ergenliğe ulaşan bir çocuk; veya akıl hastalığından kurtulan biri bulunabilir. Bu kişiler günün geri kalan kısmında oruç tutmakla yükümlüdürler. Oruçlarını telafi etmeye gelince, bilginler arasında görüş ayrılığı bulunmaktadır. Şeyhül İslam İbn Teymiyye şöyle demiştir: "Sabah vaktinden sonra niyet edilen oruç, kişinin gece oruç tutmakla yükümlü olduğunu bilmediği durumda geçerlidir. O günün geri kalanında oruç tutmalıdır ve telafi etmesi gerekmez, hatta bundan önce yemiş olsa bile." Bkz. "İhtiyarat-ul-Fıkhiya" 4/63. Şeyhül İslam'ın bu konuda İbn Kayyum, İmam Şevkani ve Şeyh El-Albani tarafından desteklendiği görülmektedir.

Adet gören veya doğum sonrası kanaması olan kadınların telafi etmesi gereken oruçlar

Adet veya doğum sonrası kanaması sebebiyle Ramazan ayında oruç tutamayan kadınlar, bu günleri telafi etmekle yükümlüdürler ve buna ek olarak başka bir keffaret bulunmamaktadır. Âişe (r.a.) şöyle anlatır: "Allah'ın Resulü ﷺ zamanında adetli oldukları günlerde bize oruçlarımızı telafi etmemiz emredildi, ancak namazlarımızı telafi etmemiz emredilmedi." Müslim 1/265.

Hasta ve yolcuların telafi etmesi gereken oruçlar

Allah Aziz ve Hakim şöyle buyurmuştur: "Ve kim hasta veya yoldaysa, başka günlerde bunları telafi etsin." (Bakara 2:185).

Böylece, geçerli bir sebep olmadan oruç tutamayan herkes, mümkün olduğunca çabuk bunları telafi etmekle yükümlüdür. Allah Aziz ve Hakim şöyle buyurmuştur: "...sonra bu günlerin yerine başka günlerde oruç tutun." (Bakara 2:185).

Yaşlı ve ihtiyar kişilerin telafi etmesi gereken oruçlar

İbn Abbas şöyle demiştir: "Oruç tutamayacak yaşlılar ve yaşlı kadınlar, oruçlarını telafi etmek yerine, her gün bir yoksulu doyurabilirler," başka bir rivayette ise "her gün yarı sa' buğday doyurabilirler." Ad-Daraektüni 1/249, İmam Ad-Daraektüni ve El-Albani bu rivayeti sahih kabul etmiştir. Bkz. "Irva ul-Galil" 4/18. Anas'ın yaşlandığında oruç tutamadığı ve sariyd hazırladığı, otuz yoksulu davet ettiği ve hepsini doyurduğu nakledilmiştir. Ad-Daraektüni 2/207. Isnad sahihtir. Para, gıda yerine verilemez! Şeyh Salih El-Favzan şöyle demiştir: "Bölgede yaygın olarak tüketilen gıdalarla bir yoksulu yarı sa' beslemelidir ve yarı sa' yaklaşık olarak bir buçuk kilogramdır. Yoksul, para değil gıda ile beslenmelidir, çünkü Allah Aziz ve Hakim şöyle buyurmuştur: 'Ve oruç tutmakta güçlük çekenler bir yoksulu doyursunlar.' (Bakara 2:184). Ve Kuran ayeti açıkça gıdaya atıfta bulunmaktadır." Bkz. "El-Fetava El-Favzan" 3/140.

Hastalık ömür boyu sürerse telafi etmek gerekir mi?

Eğer bir kişi tedavi edilemez bir hastalığa sahipse, her bir kaçırdığı Ramazan günü için bir yoksulu doyurmalıdır, bu durum yaşlı bir kişiye benzer şekilde yapılır. İbn Abbas (r.a.) şöyle demiştir: "Oruç tutamayacak yaşlılar ve yaşlı kadınlar, oruçlarını telafi etmek yerine bir yoksulu doyurme izni aldılar." Buhari 7/179, Ad-Daraektüni 2/205. İmam İbn Kudame şöyle demiştir: "İyileşmesini beklemeyen hasta, oruç tutmaz ve her gün bir yoksulu doyurur, bu durum yaşlı bir kişiye eşittir." Bkz. "El-Mugni" 4/396.

Gıdayla telafi etme imkanı yoksa nasıl telafi edilir?

Kişi kendi masrafıyla doyurmalıdır ve eğer bunu yapacak imkanı yoksa, hiçbir şey yapmak zorunda değildir.

Bir kişi, her bir kaçırdığı gün için bir yoksulu doyurma imkanına sahip değilse, ondan hiçbir şey talep edilmez, Şeyh İbn Baz'ın "Fetava As-Siyam" kitabında belirttiği gibi.

Soru: "Annem Ramazan ayından birkaç gün önce hastalandı ve hastalık onu yordu, çünkü ileri yaşta. Bu nedenle Ramazan ayının yalnızca on beş gününü oruç tutabildi ve daha fazla devam edemedi, artık da telafi etme gücü kalmadı. Telafi etmek için bir bağış yapması gerekiyor mu ve günlük miktar ne olmalıdır? Ayrıca, ben onun bakıcıyımsam ve annem ödeme gücüne sahip değilse, gerekli bağışı ben mi yapmalıyım?"

Cevap: "Eğer bir kişi yaşlılık veya ağır hastalık nedeniyle oruç tutamıyorsa, her bir kaçırdığı Ramazan günü için bir yoksulu doyurmalıdır. Allah Aziz ve Hakim şöyle buyurmuştur: 'Ve oruç tutmakta güçlük çekenler bir yoksulu doyursunlar.' (Bakara 2:184). İbn Abbas şöyle demiştir: 'Oruç tutamayacak yaşlılar ve yaşlı kadınlar için oruçlarını telafi etmeme ve yerine bir yoksulu doyurma izni verildi.' Buhari. Böylece annenizin her bir kaçırdığı oruç günü için bölgede yaygın olarak tüketilen gıdalarla bir yoksulu doyurması gerekir. Eğer bunu yapacak imkanı yoksa, ondan hiçbir şey talep edilmez. Eğer yoksulları doyurmayı üzerinize alırsanız, bu sizin iyilikseverliğiniz olacaktır. Ve Allah iyilik yapanları sever." Bkz. "Fetava As-Siyam" 58.

Kaçırdığı oruç günlerini hemen telafi etmek zorunlu mudur?

Âişe (r.a.) şöyle anlatır: "Kaçırdığım Ramazan günlerini genellikle Şaban ayında telafi ederdim." Buhari 1950, Müslim 1146. Hafız İbn Hacer şöyle demiştir: "Bu hadis, geçerli bir sebep olsun veya olmasın, kaçırdığı oruç günlerini ertelemenin câiz olduğunu göstermektedir." Bkz. "Fat-h-ul-Bari" 4/191. Ancak Allah'ın emirlerine karşı gevşek davranmamak ve telafi etmeyi acele etmek daha iyidir, telafi etmeyi ertelemek Allah'ın emirlerine karşı ilgisizlik göstermek anlamına gelir. Âişe'nin (r.a.) sözüne gelince, oruçlarını daha önce telafi etmemesi, meşguliyeti yüzünden olmuştur, İmam Ez-Zeyn İbn Munevvir'in dediği gibi. Geçerli bir sebep olmadan telafi etmeyi ertelemek, Allah'ın emrine aykırıdır, O şöyle buyurmuştur: "Rabbinden affetmesi için acele edin ve göklerle yer kadar geniş bir cennet için acele edin, bu cennet Allah korkusu içinde olanlar içindir." (Âl-i İmrân 3:133). Ayrıca Allah, acele edenleri överek şöyle buyurmuştur: "Onlar hayırlara koşarlar ve onlarda öncülerdir." (Mü'minun 23:61).

Telafi ederken oruç günlerini ardışık olarak tutmak zorunlu mudur?

Kaçırdığı oruç günlerini ardışık olarak telafi etmek zorunlu değildir. Allah Aziz ve Hakim, telafi etme konusunda şöyle buyurmuştur: "Eşit sayıda başka günlerde oruç tutsun," burada süreklilikten bahsedilmemiş ve herhangi bir zaman sınırı belirtilmemiştir. İbn Abbas şöyle demiştir: "Oruçları ardışık olmayan şekilde telafi etmekte bir sakınca yoktur." Abdurrazzak 4/43, Ad-Daraektüni 2/192. Isnad sahihtir. Enes de şöyle demiştir: "İstersen ardışık olarak tut, istersen ardışık olmayan şekilde." İbn Ebi Şeybe 9115. Isnad sahihtir. Hadis şu şekildedir: "Ramazan ayından borçlu olan kimse, bunları ara vermeden ardışık olarak telafi etsin," El-Beyhaki 4/259, isnadı sahih değildir. Bu hadisin isnadında Abdurrahman bin İbrahim bulunur ki, İbn Ma'in, Ad-Daraektüni ve En-Nesai onu zayıf olarak değerlendirmiştir. Hafız İbn Hacer şöyle demiştir: "Abu Hatim, Abdurrahman yüzünden bu hadisi reddetti." Bkz. "Et-Talhis El-Habir" 2/206. Ayrıca Şeyh El-Albani bu hadisi zayıf olarak değerlendirmiştir. Bkz. "El-Irua" 943. Ancak bir kişi, geçerli bir sebep olmadan, telafi etmeyi acele etmeli ve mümkünse ardışık olarak tutmalıdır. Bkz. "Tamam-ul-Minne" 422-423.

Bir sonraki Ramazan ayından önce kaçırdığı oruç günlerini telafi etmeyen biri keffaret yapmak zorunda mıdır?

Geçerli bir sebep ile Ramazan ayından bazı günlerini kaçıran bir kişi, bir sonraki Ramazan ayından önce bu günleri telafi etmekle yükümlüdür. Eğer bir sonraki Ramazan ayından önce geçerli bir sebep olmadan bu günleri telafi etmezse, görevlerini ihmal ettiği için eleştirilir. Bu kişinin keffaret eylemleri yapmak zorunda olup olmadığı veya yalnızca kaçırdığı oruç günlerini telafi etmekle yükümlü olduğu konusunda iki görüş bulunmaktadır. İlk görüş, bu kişinin yalnızca kaçırdığı günleri telafi etmesi gerektiği ve keffaret eylemleri yapmasına gerek olmadığıdır, çünkü bu konuda ne Kuran'da ne de Sünnet'te bir delil bulunmaktadır. İkinci görüş, bu kişinin kaçırdığı oruç günlerini telafi etmekle yükümlü olduğu ve her bir kaçırdığı gün için bir yoksulu doyurması gerektiğidir. Bu görüş, bazı sahabeler tarafından savunulmuştur. Ebu Hüreyre'nin, Ramazan ayından borçlu olan ve bir sonraki Ramazan ayından önce bu borçlarını ödeyemeyen bir kişi hakkında şöyle dediği rivayet edilmiştir: "Gelen Ramazan'ı oruçlasın, sonra kaçırdığı günleri telafi etsin ve her gün için bir yoksulu doyursun!" El-Beyhaki 4/253. Şeyh El-Albani isnadı sahih olarak değerlendirmiştir. Benzer şekilde İbn Ömer ve İbn Abbas da bu görüşü savunmuştur. Abdurrazzak 4/235, 237, El-Beyhaki 4/235. Kaçırdığı oruçları telafi etmeden bir sonraki Ramazan ayının gelmesini savunan taraf, bu konuda hiçbir sahabi görüşü olmadığını söylerse, bu durumda ikinci görüşe yaslanırız, çünkü sahabiler din konularını herkesten daha iyi anlarlar ve sahabiler arasında herhangi bir konuda anlaşmazlık bulunmuyorsa, görüşleri güçlü bir argümandır!

Ölen bir kişi için oruç telafi etmek gerekir mi?

Âişe'den (r.a.) rivayet edilir ki, Allah'ın Elçisi ﷺ şöyle buyurmuştur: "Ve yakınlarından biri onun yerine oruç tutsun." Buhari 1952, Müslim 2/789. Bilginlerin çoğunluğu, Peygamber ﷺ'nın bu emrini zorunlu görmemiştir. Ayrıca İbn Abbas'tan rivayet edilir ki, bir adam Peygamber ﷺ'ye sormuş: "Bir ay boyunca oruç tutması gereken annem öldü. Onun yerine oruç tutmalı mıyım?" Peygamber ﷺ cevap verdi: "Evet," ve ekledi: "Çünkü Allah'ın hakkı en çok ödenmesi gereken borçtur!" Buhari 1953, Müslim 2/154. Bu hadisler, eğer bir Müslümanın oruç tutma borcu varsa, yakınlarından birinin onun yerine oruç tutabileceği anlamına gelmektedir. Ancak bilginler bu hadisin anlaşılması konusunda farklı görüşler ileri sürmüşlerdir. Bazıları, Peygamber ﷺ'nın talimatını genel anlamda almışlardır, yani her türlü zorunlu orucun telafisi yapılmalıdır, diğer bilginler ise bu talimatın yalnızca adak orucuna yönelik olduğunu düşünmüştür. Bu görüşü savunanlar, her bir kaçırdığı Ramazan günü için bir yoksulu doyurulması gerektiğini, ancak adak orucunun telafisi için oruç tutulması gerektiğini düşünmüşlerdir. İlk görüşü savunanlar, bu argümanların ikna edici olmadığını, çünkü onlar sahih bir hadis olan Peygamber ﷺ'nın sözüne karşı çıkamayacaklarını ve bir ölen kişinin kaçırdığı Ramazan günleri için yoksulları doyurma gerektiği konusunda bir endişeye sahip olmadıklarını söylemişlerdir. Bu nedenle, Peygamber ﷺ'nın emri her türlü zorunlu oruca uzanmaktadır. Bkz. "Fat-h-ul-Bari" 4/235-236 ve "Subulus-Selam" 2/580. Ancak en güçlü görüş, ikincis

Aişe (Allah ondan razı olsun) rivayet eder ki, Allah'ın Elçisi (s.a.v.) şöyle buyurdu: "Ölen birinin yerine, onun yakınından biri oruç tutsun." Buhari 1952, Müslim 2/789. Çoğu alim, bu emrin zorunlu olmadığını düşünmektedir. Ayrıca İbn Abbas'tan rivayet edildiğine göre, bir adam Peygamber'e (s.a.v.) sordu: "Annem, bir ay oruç tutmak zorundayken öldü. Onun yerine ben oruç tutmalı mıyım?" Peygamber (s.a.v.) "Evet" dedi ve ekledi: "Çünkü Allah'a olan borç, en çok ödenmesi gereken borcudur!" Buhari 1953, Müslim 2/154. Bu hadisler, eğer bir Müslüman ölür ve üzerine zorunlu oruçları varsa, yakınlarından birinin onun yerine oruç tutması gerektiğini göstermektedir. Ancak alimler bu hadisin yorumunda farklı görüşlere sahiptir. Bazıları, bu emrin genel olduğunu ve tüm zorunlu oruçlar için geçerli olduğunu düşünürken, diğerleri sadece adak orucu için geçerli olduğunu savunmaktadır. İkinci görüşü destekleyenler, Ramazan ayında atlanan her gün için bir yoksulu doyurmanın gerektiğini, ancak yalnızca adak orucunun telafisini yapabileceğini belirtmektedir. Birinci görüşü destekleyenler ise bu delillerin kabul edilebilir olmadığını, çünkü bunların Hz. Muhammed'in (s.a.v.) güvenilir hadislerine karşı gelmediğini iddia etmektedir. Bu nedenle, Hz. Peygamber'in (s.a.v.) emri tüm zorunlu oruçlar için geçerlidir. "Fethu'l-Bari" 4/235-236 ve "Subulus-Selam" 2/580'a bakınız. Ancak en güçlü görüş ikinci görüş olarak kabul edilmektedir. Yani, yalnızca adak orucunun telafisi yapılmalıdır. Çünkü Hz. Peygamber'in (s.a.v.) emirlerini onun arkadaşları açıklamıştır ve dinimize hiçbir şey katmamışlardır.

Bir kadının Hz. Peygamber'e (s.a.v.) geldiğinde, bir ay oruç tutma adak veren kız kardeşinin, adaklarını yerine getirmeden öldüğünü söylediğinde, Hz. Peygamber (s.a.v.) ona "Kız kardeşin adına sen oruç tut" demiştir. Tayalisi 2630. Şeyh Albani bu hadisin güvenilir olduğunu doğrulamıştır.

İbn Abbas şöyle demiştir: "Eğer bir kişi Ramazan ayında hasta olup oruç tutamazsa ve sonra ölürse, her atladığı gün için bir yoksulu doyurmalıdır ve onun yerine oruç tutulmamalıdır. Eğer adak orucu verdiyse, yakınlarından biri onun yerine oruç tutmalıdır." Ebu Davud 2401. Isnadı güvenilir.

İbn Ömer şöyle derdi: "Sizden hiç kimse başkasının yerine oruç tutmasın veya başkasının yerine namaz kılmayı." Abdurrazzaq 16346. Isnadı güvenilir.

İmam Malik şunu söyledi: "Ashabın, Tâbiîn veya Medine halkından kimsenin başkasının yerine oruç tuttuğunu veya namaz kıldığını duymadım." "Nasbur-Rayah" 2/334'e bakınız. Bu görüş, Sünnet imamlarından Ahmed bin Hanbel tarafından da tercih edilmiştir. Ebu Davud şöyle anlatır: "Ahmed bin Hanbel'in şu sözünü işittim: 'Ölen kişinin yerine oruç tutulması, adak orucu hariç olmak üzere uygun değildir.'" "El-Mesâil" 96'ya bakınız.

İbn Kayyim şöyle der: "Ramazan ayının farz orucuyla ilgili durum, namazla aynıdır. Kimse başkasının yerine namaz kılamaz veya İslam'ı kabul ettiremez, aynı şekilde oruç konusunda da böyledir. Ancak adak orucu, bir borç olarak değerlendirilir ve kişinin yakınlarından biri bu orucu yerine getirebilir, tıpkı borçlarını ödeyebileceği gibi. Bunlar fıkıh incelemeleridir." "İ'lâmül-Muvakkı'în" 3/554'e bakınız.

Ancak, ölen kişinin adak orucunun yerine getirilmesi ve bu işlemin ona fayda sağlaması için, o kişinin Müslüman olması gerekir. Rivayete göre, Amr'un babası hayatta iken yüz deve kurban etme adak vermiş, ancak adağını yerine getirmeden ölmüştür. Oğlu Amr, Peygamber'e (s.a.v.) sormuş: "Benim babamın yerine kurban kesmek, ona fayda sağlar mı?" Hz. Peygamber (s.a.v.) cevaben şöyle demiştir: "Eğer baban müslüman [tevhid inancına sahip] idiyse, senin baban adına sunduğun kurban, hac, oruç ve sadaka ona fayda sağlar." Ebu Davud 2883, Beyhaki 6/279, parantez içindeki cümle Ahmed 2/182'deki versiyondur. Hadis hasen (güzel)dir.

Peki, ölen kişinin yerine kim oruç tutabilir? Yukarıdaki hadislerden anlaşılacağı üzere, bu kişi yakınlarından herhangi biri olabilir. İlk hadiste geçen "veli" kelimesi daha geniş bir anlam ifade etmektedir, İbn Kayyim de bu konuda böyle bir açıklama yapmıştır.

Ramazan orucunu telafi etmeden önce nafile oruç tutulabilir mi?

Ramazan orucunun telafisi yapılmadan önce nafile oruç tutmanın caiz olup olmadığı konusunda üç farklı görüş bulunmaktadır. Birinci görüş, buna izin verildiği yönündedir, çünkü buna ilişkin bir yasaklama bulunmamaktadır. Nafile oruç, Ramazan ayının orucuyla bağlantılı değildir. Bu, Hanefi mezhebinde bilinen bir görüştür ve ayrıca Şeyh İbn Üseymin tarafından da desteklenmiştir. İbn Üseymin şöyle demiştir: "Arâfet Günü veya Aşura Günü orucu tutan biri, üzerinde telafi edilmemiş Ramazan günleri olsa bile, onun orucu geçerlidir." "Fetâvâ as-Sıyâm" 438'e bakınız. Ancak İbn Üseymin, bu durumun Ramazan'ı takip eden Şevval ayının altı günlük orucuna uygulanmadığını belirtmiştir, çünkü Hz. Peygamber (s.a.v.) şöyle buyurmuştur: "Kim Ramazan'da oruç tutar ve ardından Şevval ayında altı gün daha oruç tutarsa, sanki bir yıl boyunca oruç tutmuş gibidir." Müslim 1164. Böylelikle Peygamber (s.a.v.), Şevval ayının orucuyla Ramazan'ı birbirine bağlamıştır ve bu sevabı elde etmek isteyen biri, önce Ramazan orucunu telafi etmelidir. "Şerhu'l-Mumtî'" 6/448'e bakınız.

İkinci görüş, bu eylemin caiz olduğu ancak tavsiye edilmediği yönündedir. Bu görüş, bazı Malikî ve Şafiî alimler tarafından savunulmuştur.

Üçüncü görüş ise, bu eylemin caiz olmadığı ve Ramazan orucunun telafisi yapılmadan önce nafile orucun kabul edilmeyeceği yönündedir. Bu ender rastlanan bir görüş olup, bazı Hanbelî alimlerine aittir. Onların delili, Ebu Hüreyre'den aktarılan şu hadistir: "Ramazan'ı yaşayan biri, önceki Ramazan'dan telafi edilmemiş günleri varsa, onun orucu kabul edilmez! Ve üzerinde telafi edilmemiş Ramazan günleri varken nafile oruç tutan birinin orucu da kabul edilmez, ta ki Ramazan orucunu telafi etsin!" Ahmed 8606. Bu hadisin güvenilirliği, İbn Lehiyya adlı nakledici nedeniyle tartışmalıdır. Alimler bu konuda farklı görüşler ileri sürmüşlerdir. Bazıları, İbn Lehiyya'nın tüm hadislerini reddederken, bazıları kitaplarının yanmadan önceki dönemde naklettiği hadisleri kabul eder, ancak sonrasında karıştırmaya başladı diye kabul etmezler. İbn Lehiyya'yı kabul edenler bu hadisi güvenilir saymışlardır; bunlar arasında Hafız Hayseymi, İmam Süyuti ve Şeyh Ahmed Şakir bulunmaktadır. Ancak Şeyh Albani bu hadisi zayıf olarak değerlendirmiş ve çoğu imamın İbn Lehiyya'nın hadislerini ne kitaplarının yanmadan önce ne de sonrasında kabul etmediğini söylemiştir. Eğer bu hadis zayıfsa, en doğru görüş ilk görüş olarak kabul edilir ve bu görüşü Şeyh İbn Üseymin desteklemiştir.

Si mund t'i kompensoj ditët e humbura Të Ramazanit?

Falënderimi i takon Allahut, Atë e lartësojmë dhe prej Tij kërkojmë ndihmë dhe falje. Kërkojmë mbrojtje nga Allahu prej të keqes së shpirtrave tanë dhe veprave të liga. Kë Allahu e udhëzon, askush nuk mund ta devijojë. Dhe kë Ai e lë në humbje, askush nuk mund ta udhëzojë në rrugë të drejtë. Dëshmojmë se nuk ka të adhuruar tjetër me të drejtë përveç Allahut, dhe dëshmojmë se Muhamedi është rob i Allahut dhe i Dërguari i Tij. Dhe më pas:

Allahu i ka dhënë mundësinë personit që ka humbur ditët e agjërimit të detyrueshëm në Ramazan për arsye të arsyeshme, që t'i kompensojë ato deri në ardhjen e muajit të ardhshëm të Ramazanit. Por, muslimani nuk duhet të mashtrohet dhe të vonojë kompensimin e ditëve të humbura, sepse mund të ndodhë që në jetën e tij të ndodhin ndryshime dhe ai të mos mund t'i kompensojë ato ditë fare, ose do të jetë shumë e vështirë për të. Kjo vlen veçanërisht për gratë, të cilat mund të kenë shtatzëni, menstruacione dhe gjakderdhje pas lindjes.

Nëse dikush ka vonuar kompensimin e ditëve të humbura të agjërimit, derisa koha për kompensim nuk ka mbetur fare, ka kaluar muaji Shaban, dhe ai ende nuk i ka kompensuar ditët dhe nuk e ka shlyer borxhin, atëherë një person i tillë është mëkatar. Nëse ai ka pasur arsye të justifikuara sipas Sheriatit për vonimin, atëherë ai nuk ka mëkat. Megjithatë, në të dyja rastet, ai duhet të kompensojë menjëherë ditët e humbura të agjërimit pas përfundimit të këtij Ramazani, dhe disa dijetarë besojnë se krahas kompensimit, ai duhet të ushqejë edhe të varfërit: për çdo ditë të humbur - një të varfër. Nëse një person ka mundësi ta bëjë këtë, atëherë është më mirë dhe më e sigurt ta bëjë këtë. Nëse nuk ka mundësi, atëherë mjafton vetëm kompensimi i ditëve të humbura të agjërimit.

Sheikh Muhammad al-Salih al-'Uthaymin, Allahu e mëshiroftë, u pyet: Cili është vendimi në lidhje me atë që ka vonuar kompensimin e ditëve të humbura të agjërimit, derisa ka ardhur muaji i Ramazanit i vitit të ardhshëm?

Ai u përgjigj: "Nuk lejohet vonimi i kompensimit të ditëve të agjërimit, duke pritur kur të vijë Ramazani i ardhshëm, siç thotë mendimi i njohur mes dijetarëve. Sepse Aisheja, Allahu qoftë i kënaqur me të, ka thënë: „(Nganjëherë) më mbetej të kompensoja ditët e humbura në muajin Ramazan, dhe mund t'i kompensoja ato vetëm në muajin Shaban". Ky hadith tregon se kompensimi i ditëve të humbura të agjërimit pas ardhjes së Ramazanit të vitit të ardhshëm nuk lejohet. Dhe nëse një person e ka vonuar kompensimin në këtë mënyrë pa arsye të arsyeshme, atëherë ai ka bërë mëkat. Ai duhet të kompensojë menjëherë ditët e humbura të Ramazanit të kaluar pas përfundimit të Ramazanit të ardhshëm. Dijetarët kanë polemizuar për pyetjen: a duhet ai, krahas kompensimit, të ushqejë edhe të varfërit apo jo? Mendimi i saktë është se nuk duhet, sepse Allahu i Madhëruar dhe i Plotfuqishëm ka thënë:

وَمَن كَانَ مَرِيضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِّنْ أَيَّامٍ أُخَرَ

„Por kush është i sëmurë ose në udhëtim (e nuk agjëron), le të agjërojë aq ditë sa i ka lënë në ditët e tjera”. Allahu i Madhëruar e ka detyruar vetëm kompensimin e agjërimit.” Ibn 'Uthaymin. Mexhmu'u-l-fetaua-sh-shejh Ibn 'Uthaymin. Vëll. 19, pyetja nr. 357.

Gjithashtu, atij iu bë një pyetje e tillë: Gruaja e ka prishur agjërimin në disa ditë të Ramazanit të kaluar dhe i ka kompensuar ato në ditët e fundit të muajit Shaban. Pas kësaj, ajo filloi menstruacionet, të cilat vazhduan deri në ardhjen e muajit të Ramazanit të këtij viti. I ka mbetur të kompensojë edhe një ditë. Çfarë duhet të bëjë ajo?

Ai u përgjigj: Ajo është e detyruar të kompensojë ditën që nuk ka mundur ta kompensojë para ardhjes së Ramazanit të këtij viti. Kur të përfundojë Ramazani i këtij viti, le t'i kompensojë ditët e humbura të agjërimit të vitit të kaluar. Po aty. Vëll. 19, pyetja nr. 358.

Ai u pyet gjithashtu: Gruaja e ka humbur agjërimin në Ramazan për shkak të gjakderdhjes pas lindjes. Për shkak se ajo po ushqente fëmijën me gji, ajo gjithashtu nuk ka mundur të kompensojë ditët e humbura të agjërimit, derisa ka ardhur Ramazani i vitit të ardhshëm. Çfarë duhet të bëjë ajo?

Ai u përgjigj: Ajo është e detyruar të kompensojë ditët e humbura të agjërimit në çdo rast, edhe nëse kjo ndodh pas përfundimit të Ramazanit të dytë, sepse ajo nuk ka mundur të kompensojë më parë për arsye të arsyeshme. Por, nëse ajo ka mundur të kompensojë ditët e humbura të Ramazanit para ardhjes së Ramazanit të dytë, nëse nuk ka qenë e vështirë për të, edhe nëse do t'i kompensonte ato në dimër, çdo ditë tjetër, atëherë ajo duhet t'i kishte kompensuar ato ditë. Pavarësisht se është nënë gjidhënëse. Ajo duhet të përpiqet të kompensojë ditët e humbura të Ramazanit të kaluar para ardhjes së të ardhshmit. Nëse nuk ia ka dalë, atëherë ajo nuk ka mëkat, dhe ajo i kompenson ato ditë pas përfundimit të Ramazanit të dytë. Po aty. Vëll. 19, pyetja nr. 360.

Dhe Allahu e di më së miri.

Shlyerja (kefareti) për marrëdhënie seksuale gjatë ditës së Ramazanit

Shlyerja për agjërimin e prishur kërkohet vetëm për marrëdhënie seksuale gjatë ditës së Ramazanit dhe për asgjë tjetër. Ebu Hurejre (Allahu qoftë i kënaqur me të) ka treguar: "Një ditë, kur po rrinin me Profetin ﷺ, tek ai erdhi një burrë dhe thirri: "O i Dërguari i Allahut, unë jam shkatërruar!" Profeti ﷺ pyeti: "Çfarë të ka ndodhur?" Ai tha: "Kam kryer marrëdhënie me gruan time gjatë agjërimit". I Dërguari i Allahut ﷺ pyeti: "A ke robër që t'i lirosh?" Ai tha: "Jo". Profeti ﷺ pyeti: "A mund të agjërosh dy muaj rresht?" Ai tha: "Jo". Profeti ﷺ pyeti: "A mund të ushqesh gjashtëdhjetë të varfër?" Ai tha: "Jo". Ebu Hurejre tha: "Pas kësaj, Profeti ﷺ heshti për pak kohë, dhe derisa ne ishim në këtë gjendje, Profetit ﷺ iu soll një shportë e madhe plot me hurma. Profeti ﷺ pyeti: "Ku është ai që pyeti?" Ai u përgjigj: "Unë jam këtu". Profeti ﷺ i tha atij: "Merr këtë dhe jep si lëmoshë". Ky burrë tha: "A duhet ta jap këtë atyre që janë më të varfër se unë, o i Dërguari i Allahut? Për Allahun, nuk ka familje në Medinë më të varfër se e imja!" Atëherë Profeti ﷺ filloi të qeshte derisa iu dukën dhëmbët, dhe pastaj tha: "Atëherë ushqe me to anëtarët e familjes sate". Buhariu 1936, Muslimi 2/781. Në një version tjetër të hadithit thuhet se i Dërguari i Allahut ﷺ i tha atij: "Hani këtë ti dhe familja jote. Dhe kompensoje këtë ditë dhe kërko falje nga Allahu". Ebu Daudi 2393, Ibn Huzejme 1954. Shejhul-Islam Ibn Tejmije konsideronte se ky shtesë është i dobët, por vërtetësinë e këtij hadithi e kanë konfirmuar imami Neveviu, hafizi Ibn Haxher, shejhu Siddik Hasan Han, shejhu Ahmed Shakir dhe shejhu Albani. Shih gjithashtu "Iruaul-ghalil" 4/91. Nga ky hadith del se ai që kryen marrëdhënie seksuale me vetëdije gjatë ditës, gjatë agjërimit të muajit Ramazan, duhet ta kompensojë atë ditë dhe të kryejë gjithashtu veprime shlyerëse. Veprimet shlyerëse janë lirimi i një robi. Nëse ai nuk ka këtë mundësi, atëherë ai duhet të agjërojë për dy muaj rresht. Nëse ai e ndërpret agjërimin dy mujor pa arsye të arsyeshme, atëherë ai duhet ta fillojë llogaritjen nga e para. Përjashtim janë ditët në të cilat agjërimi është i ndaluar. Nëse ai nuk është në gjendje ta bëjë as këtë, atëherë ai duhet të ushqejë gjashtëdhjetë të varfër. Nëse ai është i varfër dhe nuk mund të ushqejë gjashtëdhjetë të varfër, atëherë ai lirohet nga detyrimi i veprimeve shlyerëse derisa të ketë mundësi të tillë. Shih "Ith-haful-Kiram" 190. Nevoja për të respektuar sekuencën e përmendur në hadith është mendimi i shumicës së dijetarëve. Shih "Bidaiatul-muxhtehid" 1/451, "Fat-hul-Bari" 4/198. Nëse një person ka kryer disa marrëdhënie seksuale në një ditë, atëherë sipas mendimit të të gjithë dijetarëve, ai kryen gjithsesi vetëm një shlyerje, por nëse ai ka kryer marrëdhënie seksuale në ditë të ndryshme, atëherë ai kryen po aq shlyerje. Shih "el-Maxhmu'" 6/370.

A kryen shlyerje ai që ha ose pi me qëllim gjatë ditës së Ramazanit?

Konsumimi i qëllimshëm i ushqimit pa arsye gjatë ditës së Ramazanit nuk kërkon shlyerje për atë ditë. Mëkati i tij është aq i madh saqë shlyerja nuk do ta ndihmojë, sepse një person i tillë duhet të pendohet vetëm sinqerisht. Sa i përket imamëve që e kanë detyruar atë që ka ngrënë me qëllim gjatë ditës, të kryejë shlyerje në formën e agjërimit dy mujor, për këtë nuk ka asnjë provë nga Kurani dhe Suneti, përveç analogjisë që kanë bërë me hadithin për atë që ka kryer marrëdhënie me gruan gjatë ditës së Ramazanit. Por, analogjia në çështjet e shlyerjes nuk është e përshtatshme. Imami Begaviu ka thënë: "Nuk lejohet të bëhet analogji me shlyerjen për prishjen e agjërimit me marrëdhënie seksuale, me prishje të tjera të agjërimit, sepse Sheriati tregon shlyerje vetëm për marrëdhënie seksuale!". Shih "el-Muharrir" 1/229. Të njëjtin mendim, se ai që ka ngrënë me qëllim gjatë agjërimit nuk e kompenson dhe nuk e shlyen agjërimin e tij, e kanë mbajtur edhe shokët e Profetit, si Ebu Bekri, Umeri, Osmani, Aliu, Ibn Mes'udi dhe Ebu Hurejre. Shih "el-Muhal-la" 6/180. Shejhul-Islam Ibn Tejmije ka thënë: "Ai që e prish me qëllim agjërimin ose humb namazin, nuk mund t'i kompensojë ato". Shih "Ih-tijaratul-fik-hija" 65.

A duhet kompensuar agjërimi atij që gjatë ditës në Ramazan nga harresa ose padija: ka ngrënë/pirë/kryer marrëdhënie seksuale me gruan?

Shumica e dijetarëve, duke përfshirë edhe katër imamët, konsiderojnë se personi që ka kryer atë që e prish agjërimin, duke menduar se ende nuk ka zbardhur, ose duke menduar se dielli ka perënduar tashmë, duhet ta plotësojë atë ditë. Shih "Fat-hul-Bari" 4/244. Por, mendimi i saktë është se një ditë e tillë nuk është e detyrueshme të kompensohet! Raportohet se Esma bint Ebu Bekr (Allahu qoftë i kënaqur me të) ka treguar: "Një ditë, gjatë jetës së Profetit ﷺ, ne e kemi prishur agjërimin në një ditë të vrenjtur, dhe pastaj doli dielli". Buhariu 1959. Ibn Huzejme ka thënë: "Në këtë raportim nuk ka tregues se atyre u ishte urdhëruar ta kompensojnë atë ditë!". Shih "Sahih Ibn Huzejme" 4/200. Shejhul-Islam Ibn Tejmije ka thënë: "Nëse Profeti ﷺ do t'i urdhëronte ata ta kompensojnë atë ditë, atëherë kjo patjetër do të na arrinte neve!". Shih "Maxhmu'ul-fetaua" 25/231. Imami Ibn Hazm ka thënë: "Ai që ka ngrënë, duke menduar se tashmë është natë, ose ka kryer marrëdhënie seksuale duke menduar se dielli tashmë ka perënduar, ose ka pirë ujë gjatë ditës gabimisht, atëherë agjërimi i tyre nuk prishet, sepse ata kanë menduar se koha e agjërimit tashmë ka përfunduar. Dhe nuk ka dallim në këtë mes atij që ka harruar ose ka gabuar. Dhe kjo nuk është analogji (kijas). Allahu i Madhëruar ka thënë: "Nuk është mëkat për ju nëse bëni ndonjë gabim, përveç nëse keni synuar ta bëni një gjë të tillë në zemër. Allahu është Falës, Mëshirues". (el-Ahzab 33: 5). Gjithashtu, Profeti ﷺ ka thënë: "Vërtet, Allahu do t'ia falë umetit tim për hir të meje atë që ata do ta bëjnë gabimisht dhe nga harresa, si dhe atë që do të detyrohen ta bëjnë". Ibn Maxheh 2045, el-Bejhaki 7/356, et-Tahaui 2/56. Hadithi është i vërtetë. Dhe ky është mendimi i shumicës së selefëve. Zejd ibn Uahb ka treguar: "Njerëzit në kohën e Omer ibn el-Hatabit e kanë prishur agjërimin para kohe, pas së cilës ka dalë dielli, dhe ata kanë thënë: "Ne do të duhet ta kompensojmë këtë ditë!" Për çka Omeri ka thënë: "Pse?! Për Allahun, ne nuk kemi dashur të anojmë nga mëkati!" Gjithashtu, esh-Shu'ba ka treguar se ai e ka pyetur el-Hakim ibn Utejben për atë që ka ngrënë syfyr pas lindjes së diellit, duke menduar se ende është natë? Ai ka thënë: "Le ta vazhdojë agjërimin". Pas së cilës Ibn Hazm ka përmendur edhe fjalët e Muxhahidit, Hasan el-Basriut, Xhabirit ibn Zejdit, Urve, Atait dhe të tjerëve që kanë konsideruar se atij që ka ngrënë, ka pirë ose ka kryer marrëdhënie seksuale gabimisht nuk duhet ta kompensojë agjërimin. Shih "el-Muhal-la" 6/331. Shejhu Ahmed Shakir, i cili ka bërë komentimin e librit të Ibn Hazmit "el-Muhal-la", është pajtuar plotësisht me atë që ai ka thënë. Shejhul-Islam Ibn Tejmije ka thënë: "Ata që konsiderojnë se agjërimi në raste të tilla nuk prishet, thonë se argumentet e tyre janë më të forta! Provat e Kuranit dhe Sunetit janë më afër mendimit tonë, sepse Allahu i Madhëruar thotë: "Zoti ynë, mos na dëno nëse kemi harruar ose kemi gabuar!". Në hadithin e vërtetë raportohet se shokët e Profetit ﷺ kanë ngrënë para kohe, por në hadith nuk përmendet që atyre u ishte urdhëruar ta kompensojnë atë ditë. Transmetuesi i hadithit Hisham ibn Urve ka thënë: "Kompensimi është i detyrueshëm!" Por babai i tij, i cili ka qenë më i ditur se ai ka thënë: "Ata nuk kompensojnë!" Gjithashtu, në përmbledhjet e Buhariut dhe Muslimit sjellë hadithi, në të cilin raportohet se disa shokë të Profetit kanë ngrënë derisa nuk kanë mundur të dallojnë fillin e bardhë nga i zi. Por, Profeti ﷺ u ka thënë atyre: "Bëhet fjalë për bardhësinë e ditës dhe errësirën e natës". Dhe nuk dihet që ai t'i ketë urdhëruar ata ta plotësojnë atë ditë. Këta njerëz nuk kanë ditur për ligjin dhe për këtë arsye kanë qenë gabues. Gjithashtu, transmetohet nga Omer ibn el-Hatabi se kur ata e kanë prishur agjërimin, ka dalë dielli, dhe ai ka thënë: "Ne nuk do ta kompensojmë!", ndërsa në një version tjetër raportohet se Omeri ka thënë: "Ne do ta kompensojmë". Por isnafi i raportimit të parë nga ai është më i vërtetë. Në këtë mënyrë, ky mendim është më i fortë si me transmetime ashtu edhe me nxjerrje, sepse ai konfirmohet nga Kurani, Suneti dhe analogjia!". Shih "Maxhmu'ul-fetaua" 20/572-573. Shejhul-Islam Ibn Tejmije gjithashtu ka thënë: "Nëse agjëruesi ka ngrënë, ka pirë, ose ka kryer marrëdhënie seksuale nga harresa ose gabimisht, atëherë ai nuk duhet ta kompensojë agjërimin e tij". Shih "Maxhmu'ul-fetaua" 25/228. E njëjta gjë vlen edhe për padijen. Ibn Tejmije gjithashtu ka thënë: "Nëse agjëruesi ka kryer diçka që e prish agjërimin, nga padija për ndalimin e asaj, atëherë ai nuk ka nevojë të kompensojë asgjë". Shih "el-Fetaua el-kubra" 2/19. Por ai që ka kryer gabimisht ose nga harresa gjatë agjërimit atë që e prish atë, është i detyruar ta mbajë agjërimin deri në fund të ditës. Për shembull, një person ka qenë i sigurt se dielli tashmë ka perënduar dhe ka ngrënë, por ai ka gabuar, agjërimi i tij është i vlefshëm dhe ai nuk duhet të kompensojë asgjë, por ai është i detyruar ta çojë agjërimin e tij deri në fund! Shih "Sahih fik-hu-Sunna" 2/105.

Pyetje: "Unë kam flirtuar me gruan time gjatë agjërimit në Ramazan, dhe kjo ka përfunduar me marrëdhënie seksuale me të. Unë nuk kam ditur për ndalimin e kësaj, dhe kam pasur bindjen se marrëdhëniet seksuale pa derdhje të spermës nuk e prishin agjërimin? Ju lutem më përgjigjeni pyetjes sime dhe të merrni parasysh faktin se unë nuk kam ditur!" Përgjigje: Ai që agjëron dhe ka marrëdhënie seksuale me gruan e tij gjatë agjërimit në Ramazan ka dy gjendje: 1 - Ai ka bindjen se marrëdhëniet seksuale gjatë agjërimit në Ramazan pa derdhje të spermës nuk janë të ndaluara, dhe mbi këtë bazë nga padija ka kryer marrëdhënie seksuale me gruan. 2 - Ai e di për ndalimin e marrëdhënieve seksuale, por nuk e di për dënimin për këtë veprim. Mendimi më i saktë është se ai që ka kryer diçka nga veprimet që e prishin agjërimin, ose edhe ato që janë të ndaluara të kryhen në ihram (gjatë Haxhit), ose ndonjë veprim që e prish namazin, nga padija, atëherë ai nuk duhet të ndërmarrë asgjë (as shlyerje, as kompensim) në përputhje me fjalët e të Madhëruarit: "Zoti ynë! Mos na ndëshko nëse harrojmë ose gabojmë". (en-Nisa 4: 286). Allahu është përgjigjur kësaj lutje, duke thënë: "Unë tashmë e kam bërë këtë". Muslimi. Ai që ka kryer marrëdhënie seksuale me gruan, duke mos e ditur se ky veprim është i ndaluar, duke menduar se marrëdhëniet seksuale janë të ndaluara vetëm atëherë kur ato shoqërohen me derdhje të spermës, ai nuk është i detyruar të kryejë asgjë. Sa i përket gjendjes së dytë, nëse ai e ka ditur se marrëdhëniet seksuale gjatë ditës së Ramazanit janë të ndaluara, por nuk e ka ditur se për këtë ka shlyerje (kefare), atëherë ai duhet të kryejë shlyerje, sepse ekziston dallimi mes padijes për gjendjen (hukm) dhe padijes për dënimin ('ukuba). Padija për dënimin nuk e heq përgjegjësinë nga personi, ndërsa me padijen për ligjin, personit i falet. Dhe për këtë arsye dijetarët kanë thënë: "Nëse një person ka pirë diçka dehëse, dhe nuk ka ditur se ajo është dehëse ose nuk ka ditur se ajo është e ndaluar, atëherë ai nuk ka asgjë mbi vete. Nëse ai e ka ditur se ajo është dehëse dhe ajo është e ndaluar, por nuk e ka ditur për dënimin për këtë, atëherë ai dënohet, dhe dënimi nuk bie nga ai". Duke u bazuar në këtë, ne i themi atij që ka parashtruar pyetjen: nëse ti nuk ke ditur se marrëdhëniet seksuale pa derdhje të spermës janë të ndaluara, atëherë ti nuk duhet të kryesh asgjë, si dhe gruaja jote, nëse ajo, si ti, nuk ka ditur për këtë". Përgjigja e shejhut Ibn Uthejmin.

A duhet të kompensojnë agjërimin ata që kanë vendosur të agjërojnë tashmë pas lindjes së diellit?

Në numrin e këtyre njerëzve mund të përfshihet ai që ka mësuar për ardhjen e Ramazanit vetëm gjatë ditës; ose personi që ka pranuar Islamin gjatë ditës në Ramazan; ose fëmija tek i cili janë shfaqur shenjat e pjekurisë; ose i çmenduri, mendja e të cilit është kthjelluar. Këta njerëz janë të detyruar të agjërojnë pjesën e mbetur të ditës. Sa i përket kompensimit të agjërimit nga ata, mendimet e dijetarëve janë ndarë. Shejhul-Islam Ibn Tejmije ka thënë: "Agjërimi i detyrueshëm me qëllim pas lindjes së diellit është i vlefshëm, nëse personi nuk ka ditur për detyrueshmërinë e agjërimit gjatë natës. Ai duhet të agjërojë pjesën e mbetur të ditës dhe nuk duhet ta kompensojë atë, edhe nëse ai ka ngrënë para kësaj". Shih "Ih-tijaratul-fik-hija" 4/63. Shejhul-Islamin në këtë pyetje e kanë mbështetur Ibn el-Kajjim, imami Shaukaniu dhe shejhu Albani.

Kompensimi i agjërimit nga gratë, për shkak të menstruacioneve ose rrjedhjes pas lindjes

Sa i përket ditëve të humbura të agjërimit të Ramazanit nga një grua me menstruacione ose me gjakderdhje pas lindjes, ato duhet të kompensohen, dhe nuk ka shlyerje tjetër përveç kësaj. Aisheja ka treguar: "Gjatë jetës së të Dërguarit të Allahut ﷺ, gjatë menstruacioneve na është urdhëruar të kompensojmë agjërimin, dhe nuk na është urdhëruar të kompensojmë namazin". Muslimi 1/265.

Kompensimi i agjërimit nga të sëmurët dhe udhëtarët

Allahu i Madhëruar ka thënë: "E kush është i sëmurë ose në udhëtim (e nuk agjëron), le të agjërojë aq ditë sa i ka lënë në ditët e tjera". (el-Bekare 2: 185). Në këtë mënyrë, çdo person që nuk e ka respektuar agjërimin për arsye të arsyeshme, është i detyruar ta plotësojë atë, sapo të ketë mundësi. Allahu i Madhëruar thotë: "...le të agjërojë aq ditë sa i ka lënë në ditët e tjera". (el-Bekare 2: 185).

Kompensimi i agjërimit nga njerëzit e moshuar dhe të vjetër

Ibn Abasi ka thënë: "Kur një njeri i vjetër nuk mund të agjërojë, ai ushqen çdo ditë një të varfër me një mud ushqimi", në një transmetim tjetër thuhet: "Ushqen me gjysmë sa' gruri". ed-Darakutni 1/249, imami ed-Darakutni dhe Albani kanë konfirmuar vërtetësinë. Shih "Iruaul-ghalil" 4/18. Raportohet se "kur Enesi është plakur dhe nuk ka mundur të agjërojë, ai ka përgatitur sarid, ka ftuar tridhjetë të varfër dhe i ka ushqyer të gjithë". ed-Darakutni 2/207. Isnafi është i vërtetë. Nuk lejohet të paguhen para në vend të ushqimit! Shejhu Salih el-Feuzan ka thënë: "Duhet të ushqeni të varfërin me gjysmë sa' ushqim që e përdorin në atë vend, dhe gjysma e sa' është afërsisht një kilogram e gjysmë. I varfëri duhet të ushqehet pikërisht me ushqim, dhe jo me para, sepse Allahu i Madhëruar ka thënë: "Ata që mezi e përballojnë atë (agjërimin), duhet që për shpërblim ta ushqejnë një të varfër". (el-Bekare 2: 184). Dhe teksti i Kuranit tregon pikërisht ushqimin". Shih "el-Fetaua el-Feuzan" 3/140.

A kërkohet kompensim, nëse sëmundja është e përjetshme?

Nëse një person ka një sëmundje që është e pashërueshme, atëherë kërkohet prej tij ushqyerja e një të varfëri për çdo ditë të humbur të Ramazanit, në analogji me njeriun e vjetër që nuk mund të agjërojë. Ibn 'Abas (Allahu qoftë i kënaqur me të) ka thënë: "Burrit dhe gruas së vjetër, që nuk kanë mundur të agjërojnë, u është lejuar të mos agjërojnë dhe të mos e kompensojnë atë, por u është urdhëruar të ushqejnë nga një të varfër për çdo ditë të humbur". Buhariu 7/179, ed-Darakutni 2/205. Imami Ibn Kudame ka thënë: "I sëmuri, që nuk shpreson në shërim, nuk agjëron dhe ushqen për çdo ditë një të varfër, dhe në këtë ai barazohet me njeriun e vjetër". Shih "el-Mughni" 4/396.

Si të shlyejmë me ushqim, nëse nuk ka mundësi për këtë?

Ushqimi duhet të bëhet nga personi me shpenzimet e veta, dhe nëse ai nuk ka mundësi, ai nuk është i detyruar ta bëjë këtë. Nëse një person nuk ka mundësi të ushqejë një të varfër për çdo ditë, atëherë ai nuk është i detyruar të bëjë asgjë, siç tha Shejh Ibn Baz në "Fetaua es-Sijam".

Pyetje: "Nëna ime u sëmur disa ditë para fillimit të muajit Ramazan dhe sëmundja e rraskapiti atë, pasi ajo është në moshë të shtyrë. Për këtë arsye, ajo ishte në gjendje të agjëronte muajin Ramazan vetëm për pesëmbëdhjetë ditë dhe më pas nuk mundi të vazhdonte, dhe agjërimi kompensues nuk është më në fuqinë e saj. A duhet të japë sadaka dhe sa duhet të jetë ajo çdo ditë? Duhet të theksohet se unë jam mbajtësi i saj dhe a duhet të jap sadakanë që i takon asaj nëse ajo nuk ka mjete për këtë?".

Përgjigje: "Nëse një person nuk është në gjendje të agjërojë për shkak të moshës së shtyrë ose për shkak të një sëmundjeje të rëndë, atëherë ai duhet të ushqejë një të varfër për çdo ditë të shkelur të agjërimit. Allahu i Madhëruar ka thënë: "Dhe ata që janë në gjendje të agjërojnë me vështirësi, duhet të ushqejnë një të varfër si shlyerje." (el-Bekara 2: 184). Ibn Abasi tha: "U zbrit leje për plakun dhe gruan e vjetër që nuk janë në gjendje të agjërojnë, të ushqejnë një nevojtar për çdo ditë të humbur të agjërimit". el-Buhari. Kështu, nëna jote është e detyruar të ushqejë një të varfër për çdo ditë të paagjëruar, duke i siguruar atij gjysmën e një sa' ushqim të zakonshëm për atë zonë. Nëse ajo nuk ka mjete për këtë, atëherë asgjë nuk kërkohet prej saj. Nëse ju shprehni dëshirën për të ushqyer nevojtarët në vend të saj, atëherë kjo do të jetë një bamirësi nga ana juaj. Dhe Allahu i do ata që bëjnë të mira". Shih "Fetaua es-Sijam" 58.

A është e detyrueshme t'i kompensohen menjëherë ditët e humbura të agjërimit?

Aisheja tregonte: "Kur kisha agjërim të Ramazanit, nuk mund ta kompensoja atë përveçse në muajin Shaban". el-Buhari 1950, Muslimi 1146. Hafiz Ibn Haxher tha: "Në këtë hadith ka një tregues të lejueshmërisë së vonimit të kompensimit të ditëve të humbura të agjërimit, qoftë kjo për shkak ose pa shkak". Shih "Fethul-Bari" 4/191. Megjithatë, është më mirë të nxitohet me kompensimin e ditëve të humbura të agjërimit dhe të mos neglizhohen urdhëresat e Allahut të Madhëruar, pasi mosnxitimi për të kompensuar agjërimin e humbur tregon neglizhencë ndaj urdhëresës së Allahut. Dhe sa i përket fjalëve të Aishe, se ajo nuk e kompensoi agjërimin më herët se në Shaban, arsyeja e kësaj ishte angazhimi i saj, siç tha Imam ez-Zejn ibn Munejir. Dhe vonimi i kompensimit të agjërimit pa arsye bie ndesh me urdhrin e Allahut, i cili tha: "Nxitoni drejt faljes së Zotit tuaj dhe Xhenetit, gjerësia e të cilit është sa qiejt dhe toka, i përgatitur për të devotshmit". (Ali Imran 3: 133). Gjithashtu, Allahu i ka vlerësuar ata që nxitojnë të bëjnë vepra të mira, duke thënë: "Ata nxitojnë të bëjnë vepra të mira dhe i kalojnë të tjerët në këtë". (el-Muminun 23: 61).

A është e detyrueshme të kompensohen ditët e humbura të agjërimit me radhë?

Kompensimi i ditëve të humbura me radhë nuk është i detyrueshëm. Allahu i Madhëruar, duke folur për kompensimin: "le të agjërojë po aq ditë në një kohë tjetër", nuk përmendi radhën dhe nuk caktoi asnjë kohë për këtë. Ibn Abasi tha: "Nuk ka problem të kompensohet agjërimi jo me radhë". Abdur-Rezzak 4/43, ed-Darakutni 2/192. Isnad i besueshëm. Enesi gjithashtu tha: "Nëse dëshiron, kompenso agjërimin me radhë, dhe nëse dëshiron, jo me radhë". Ibn Ebi Shejba 9115. Isnad i besueshëm. Sa i përket hadithit: "Ai që ka ditë të humbura të Ramazanit, le t'i kompensojë ato me radhë, pa i ndërprerë ato" el-Bejhaki 4/259, ky hadith nuk është i besueshëm. Në isnadin e këtij hadithi është Abdur-Rahman ibn Ibrahim, të cilin Ibn Main, ed-Darakutni, en-Nesai e kanë quajtur të dobët. Hafiz Ibn Haxher tha: "Ebu Hatim e refuzoi këtë hadith për shkak të Abdur-Rahmanit". Shih "et-Telhis el-Habir" 2/206. Gjithashtu, këtë hadith e ka quajtur të dobët Shejh el-Albani. Shih "el-Irva" 943. Megjithatë, nëse një person nuk ka arsye, është më mirë të kompensohet agjërimi menjëherë dhe me radhë. Shih "Temamul-Minna" 422-423.

A duhet një person të bëjë shlyerje, nëse ai nuk arriti ta plotësojë agjërimin e humbur para fillimit të Ramazanit të ardhshëm?

Një person që ka humbur disa ditë të Ramazanit për një arsye të vlefshme, është i detyruar t'i kompensojë ato para fillimit të Ramazanit të ardhshëm. Nëse ai nuk i ka kompensuar ditët e humbura pa një arsye të vlefshme para fillimit të Ramazanit të ardhshëm, atëherë ai meriton qortim për neglizhencën e detyrave të tij. Sa i përket asaj nëse ai duhet të kryejë veprime shlyerëse ose është i detyruar vetëm të kompensojë ditët e agjërimit që ka humbur, ka dy mendime në lidhje me këtë çështje. Mendimi i parë është se një person i tillë duhet thjesht të kompensojë ditët e humbura për shkak të arsyes dhe të mos kryejë veprime shlyerëse, pasi nuk ka asnjë tregues për këtë as në Kuran dhe as në Sunet. Mendimi i dytë është se një person i tillë është i detyruar të kompensojë ditët e humbura të agjërimit dhe të ushqejë një të varfër për çdo agjërim të pakompensuar. Dhe këtë mendim e mbajtën disa nga shokët e Profetit (sahabët). Raportohet se Ebu Hurejre, në lidhje me një person që kishte ditë të humbura të agjërimit të Ramazanit dhe që nuk arriti t'i kompensojë ato para fillimit të atij të ardhshëm, tha: "Ai agjëron atë Ramazan që ka ardhur, pastaj kompenso ditën e humbur dhe ushqen për çdo ditë një të varfër!". el-Bejhaki 4/253. Shejh el-Albani e quajti isnadin të besueshëm. Gjithashtu thanë Ibn Umeri dhe Ibn Abasi dhe I. Abdur-Rezzak 4/235, 237, el-Bejhaki 4/235. Nëse pala që beson se nuk duhet të ushqejë të varfër atij që nuk e ka kompensuar agjërimin para fillimit të Ramazanit të ardhshëm, nuk ka mendimin e shokut të Profetit në këtë çështje, atëherë ne anojmë nga mendimi i dytë, pasi sahabët e kuptuan më mirë fenë se kushdo tjetër nga njerëzit, dhe në rast të mungesës së mosmarrëveshjes midis shokëve të Profetit në një çështje, mendimi i tyre është një argument i fortë!

A duhet të kompensohet agjërimi për të vdekurin?

Nga Aisheja (Allahu qoftë i kënaqur me të) raportohet se i Dërguari i Allahut ﷺ tha: "Dhe le të agjërojë dikush nga të afërmit e tij (ualij) për të vdekurin, i cili duhej të agjëronte". el-Buhari 1952, Muslimi 2/789. Shumica e dijetarëve besojnë se ky urdhër i Profetit ﷺ nuk është i detyrueshëm. Gjithashtu, nga Ibn Abasi raportohet se një person e pyeti Profetin ﷺ: "Nëna ime, e cila duhej të agjëronte gjatë muajit, vdiq. A duhet të agjëroj për të?". Profeti ﷺ tha: "Po" dhe shtoi: "Sepse borxhi ndaj Allahut meriton më shumë se çdo gjë që të paguhet!". el-Buhari 1953, Muslimi 2/154. Këto hadithe tregojnë se nëse vdes një musliman që duhej të agjëronte, atëherë duhet të agjërojë për të dikush nga të afërmit e tij të ngushtë. Megjithatë, mendimet e dijetarëve ndryshuan në kuptimin e këtij hadithi. Disa besuan se urdhëri i Profetit ﷺ është i përgjithshëm dhe duhet të agjërohen të gjitha llojet e agjërimit të detyrueshëm, ndërsa dijetarët e tjerë besuan se bëhet fjalë vetëm për agjërimin e zotimit. Mbështetësit e këtij mendimi besuan se për çdo ditë të humbur të agjërimit të Ramazanit duhet të ushqehet nga një i varfër, ndërsa duhet të kompensohet vetëm agjërimi i zotimit për të vdekurin. Mbështetësit e mendimit të parë thanë se këto argumente nuk janë bindëse, sepse nuk mund t'i rezistojnë hadithit të besueshëm të Profetit ﷺ, dhe nuk ka tregues për nevojën e ushqimit të një të varfri për një ditë të humbur të Ramazanit nga i vdekuri. Prandaj, urdhëri i Profetit ﷺ shtrihet në të gjitha llojet e agjërimit të detyrueshëm. Shih "Fethul-Bari" 4/235-236 dhe "Subulus-Selam" 2/580. Megjithatë, mendimi më i fortë është i dyti, se duhet të kompensohet vetëm agjërimi i zotimit për të vdekurin, pasi urdhërat e Profetit ﷺ na i shpjeguan shokët e tij, të cilët nuk futën asgjë nga vetja në fe. Raportohet se një grua erdhi te Profeti ﷺ dhe tha se motra e saj, e cila dha zotim të agjëronte për një muaj, vdiq dhe nuk e mbajti zotimin. I Dërguari i Allahut ﷺ i tha asaj: "Agjëro për motrën tënde". et-Tajalisi 2630. Shejh el-Albani e konfirmoi besueshmërinë e hadithit. Ibn Abasi tha: "Nëse një person sëmuret në muajin Ramazan dhe nuk agjëron, dhe më pas vdes, atëherë duhet të ushqejë për çdo ditë të humbur nga ai një të varfër dhe të mos agjërojë për të. Nëse ai ka dhënë zotim të agjërojë, atëherë duhet të agjërojë për të dikush nga të afërmit e tij". Ebu Daudi 2401. Isnad i besueshëm. Raportohet se kur vdiq nëna e Amrës, pa i kompensuar ditët e humbura të agjërimit, ajo e pyeti Aishen, nëse duhet të agjëronte për të? - dhe ajo i tha asaj: "Jo, jepini të varfërve nga gjysma e një sa' për çdo ditë që ka humbur ajo". et-Tahaui 3/143, Ibn Hazm 7/4. Isnad i besueshëm. Ibn Umeri thoshte: "Askush nga ju të mos agjërojë për dikë tjetër, dhe askush nga ju të mos falet për dikë tjetër!". Abdur-Rezzak 16346. Isnad i besueshëm. Imam Maliku tha: "Unë nuk kam dëgjuar që dikush nga shokët e Profetit ose tabiinët ose banorët e Medinës të urdhërojë të agjërohet ose të falesh për dikë tjetër". Shih "Nasbu-rraja" 2/334. Këtë mendim e preferoi gjithashtu edhe imam Suneti Ahmed ibn Hanbeli. Ebu Daudi tregonte: "Unë dëgjova si imam Ahmedi tha: "Nuk duhet të kompensohet agjërimi për të vdekurin, përveç agjërimit të zotimit". Shih "el-Mesail" 96. Ibn el-Kajjim tha: "Me agjërimin e detyrueshëm të muajit Ramazan, gjërat janë njëlloj si me faljen. Askush nuk mund të falet për dikë tjetër ose të pranojë Islamin për dikë tjetër, dhe e njëjta gjë vlen edhe për agjërimin. Sa i përket agjërimit të zotimit, ai konsiderohet si borxh, dhe një person mund të mbajë një agjërim të tillë për të afërmin e tij, ashtu siç mund t'ia kthejë borxhin për të, dhe të gjitha këto janë hollësi të fikhut". Shih "I'lamul-muuakii'in" 3/554. Megjithatë, për të kompensuar agjërimin e zotimit për të vdekurin, dhe që kjo t'i sjellë atij dobi, ai duhet të jetë musliman. Raportohet se babai i Amrës, gjatë jetës dha zotim të therte njëqind deve, por vdiq dhe nuk e mbajti zotimin e tij. I biri i tij Amri e pyeti Profetin, nëse do t'i bënte dobi babait të tij ajo që ai do të kryente kurban për të. Profeti ﷺ u përgjigj: "Nëse babai yt do të ishte musliman [monoteist], atëherë kurbani yt për të, haxhi yt, [agjërimi yt dhe sadakaja] për të, do t'i sillnin atij dobi". Ebu Daudi 2883, el-Bejhaki 6/279, ajo që është midis dy kllapave është versioni i Ahmedit 2/182. Hadith i mirë. Sa i përket asaj se kush mund të agjërojë për të vdekurin, duke u bazuar në hadithet e cituara, ai mund të jetë kushdo nga të afërmit e tij, dhe ualii në hadithin e parë përmendet sepse kuptimi i kësaj fjale është më i përgjithshëm, siç tha për këtë Ibn el-Kajjim.

A mund të mbahet agjërimi vullnetar, përpara se të kompensohen ditët e humbura të Ramazanit?

Në lidhje me lejueshmërinë e mbajtjes së agjërimit vullnetar përpara kompensimit të agjërimit të Ramazanit, ka tre mendime. I pari është se kjo është e lejuar, pasi nuk ka asnjë tregues për ndalimin e kësaj, sepse agjërimi vullnetar nuk lidhet me agjërimin e muajit Ramazan. Dhe ky është mendimi i njohur i hanefive, të cilin e preferoi edhe Shejh Ibn Uthejmini, i cili tha: "Kush agjëron ditën e Arafatit ose ditën e Ashurasë, duke pasur në vete ditë të pakompensuara të Ramazanit, atëherë agjërimi i tij është i vlefshëm". Shih "Fetaua es-Sijam" 438. Megjithatë, Ibn Uthejmini tha se kjo nuk vlen për agjërimin gjashtëditor të muajit Sheuval, i cili vjen pas Ramazanit, sepse i Dërguari i Allahut ﷺ tha: "Kush agjëron Ramazanin, pas së cilës i shton atij agjërim gjatë gjashtë ditëve të Sheuvalit, është i ngjashëm me atë që ka agjëruar gjatë gjithë vitit". Muslimi 1164. Kështu, Profeti ﷺ e lidhi shpërblimin për agjërimin e Sheuvalit me Ramazanin, dhe ai që dëshiron ta marrë këtë shpërblim duhet fillimisht ta kompensojë agjërimin e Ramazanit. Shih "Sharhul-Mumti'" 6/448. Mendimi i dytë në lidhje me mbajtjen e agjërimit vullnetar përpara kompensimit të agjërimit të Ramazanit është se kjo është e lejuar, por jo e preferuar. Dhe për këtë thanë disa malikitë dhe shafiitë. Dhe mendimi i tretë është se kjo nuk është e lejuar dhe se agjërimi vullnetar nuk pranohet derisa personi të mos e kompensojë agjërimin e muajit Ramazan. Ky është një mendim i rrallë i disa hanbelitëve, dhe argumenti i tyre është hadithi që transmetohet nga Ebu Hurejre, se i Dërguari i Allahut ﷺ tha: "Ai që e gjen Ramazanin, dhe ai ka ditë të humbura nga Ramazani i mëparshëm, të cilat ai nuk i ka kompensuar, atëherë nuk do t'i pranohet agjërimi! Dhe ai që do të mbajë agjërim vullnetar, duke pasur në vete ditë të pakompensuara të Ramazanit, atëherë me të vërtetë, nuk do t'i pranohet kjo atij, derisa ai ta kompensojë agjërimin e Ramazanit!". Ahmedi 8606. Në lidhje me besueshmërinë e këtij hadithi kishte mosmarrëveshje për shkak të transmetuesit me emrin Ibn Lehia. Dijetarët ndryshuan në lidhje me të. Midis tyre kishte nga ata që i refuzuan plotësisht hadithet e tij. Dhe kishte nga ata që besonin se hadithet që ai transmetoi para se t'i digjeshin të gjitha librat e tij, janë të pranueshme, ndërsa pas kësaj - jo, sepse ai filloi të gabonte dhe të ngatërrohej pas kësaj. Kush e konsideroi atë si transmetues të pranueshëm, e quajti këtë hadith të besueshëm, dhe nga radhët e tyre janë Hafiz el-Hejthami, Imam es-Sujuti dhe Shejh Ahmed Shakir. Megjithatë, Shejh el-Albani e konsideroi këtë hadith të dobët dhe tha se shumica e imamëve nuk i pranuan hadithet e Ibn Lehias as para se t'i digjeshin librat e tij dhe as pas. Dhe nëse ky hadith është i dobët, atëherë mendimi më i mirë është i pari, të cilin e mbështeti Shejh Ibn Uthejmini.